Digusamāsa
Atha digusamāso vuccate.
Tayo lokā samāhaṭā cittena sampiṇḍitā, tiṇṇaṃ lokānaṃ samāhāroti vā atthe –
‘‘Nāmānaṃ samāso yuttattho’’ti vattamāne ‘‘dvipade’’tiādinā kammadhārayasamāso, tato samāsasaññāyaṃ, vibhattilope, pakatibhāve ca kate –
‘‘Kammadhārayo’’ti vattate.
348.Saṅkhyāpubbodigu.
Saṅkhyāpubbo kammadhārayasamāso digusañño hoti.
Dve gāvo digu, digusadisattā ayampi samāso digūti vutto. Atha vā saṅkhyāpubbattanapuṃsakekattasaṅkhātehi dvīhi lakkhaṇehi gato avagatoti digūti vuccati, dvīhi vā lakkhaṇehi gacchati pavattatīti digu. Ettha ca ‘‘saṅkhyāpubbo’’ti vuttattā saṅkhyāsaddasseva pubbanipāto, ‘‘ubhe tappurisā’’ti tappurisasaññā.
‘‘Napuṃsakaliṅgo’’ti vattate.
349.Digussekattaṃ.
Digussa samāsassa ekattaṃ hoti, napuṃsakaliṅgattañca.
Samāhāradigussetaṃ gahaṇaṃ, tattha sabbatthekavacanameva hoti, aññatra pana bahuvacanampi, nāmabyapadesasyādyuppatti amādesādi.
Tilokaṃ, he tiloka, tilokaṃ, tilokena, tilokassa, tilokā tilokasmā tilokamhā, tilokassa, tiloke tilokamhi tilokasmiṃ.
Evaṃ tayo daṇḍā tidaṇḍaṃ, tīṇi malāni samāhaṭāni, tiṇṇaṃ malānaṃ samāhāroti vā timalaṃ, tilakkhaṇaṃ, catussaccaṃ, catasso disā catuddisaṃ, ‘‘saro rasso napuṃsake’’ti rassattaṃ, pañcasikkhāpadaṃ, saḷāyatanaṃ, sattāhaṃ, aṭṭhasīlaṃ, navalokuttaraṃ, dasasīlaṃ, satayojanaṃ.
Tathā – dve rattiyo dvirattaṃ, tisso rattiyo tirattaṃ, dve aṅguliyo dvaṅgulaṃ, satta godāvariyo, tāsaṃ samāhāroti vā sattagodāvaraṃ.
Ettha ca ratti aṅguli godāvarīnamantassa –
350.Kvaci samāsantagatānamakāranto.
Rājādigaṇassetaṃ gahaṇaṃ, tena samāsantagatānaṃ rājādīnaṃ nāmānaṃ anto kvaci akāro hotīti attho. Kāraggahaṇena bahubbīhādimhi samāsante kvaci kappaccayo hoti, surabhi su du pūtīhi gandhantassikāro ca.
Atha vā a ca ko ca akā, rakāro padasandhikaro, tena kvaci samāsantagatānamanto hutvā a ka iccete paccayā hontīti attho. Tena pañca gāvo samāhaṭāti atthe samāsādiṃ katvā samāsante appaccaye, ‘‘o sare cā’’ti avādese ca kate ‘‘pañcagava’’ntiādi ca sijjhati. ‘‘Dviratta’’ntiādīsu pana appaccaye kate pubbasarassa ‘‘saralopo’’tiādinā lopo.
Asamāhāradigu yathā – eko ca so puggalo cāti ekapuggalo. Evaṃ ekadhammo, ekaputto, tayo bhavā tibhavā, catasso disā catuddisā, dasasahassacakkavāḷāni iccādi.
Digusamāso.