Abhidhānappadīpikā

Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa

Abhidhānappadīpikā

Buddhappaṇāmo

1.

Tathāgato yo karuṇākaro karo,

Payāta’mosajja sukhappadaṃ padaṃ;

Akā paratthaṃ kalisambhave bhave,

Namāmi taṃ kevaladukkaraṃ karaṃ.

Dhammappaṇāmo

2.

Apūjayuṃ yaṃ munikuñjarā jarā,

Rujādimuttā yahimuttare tare;

Ṭhitā tivaṭṭambunidhiṃ narānarā,

Tariṃsu taṃ dhammamaghappahaṃ pahaṃ.

Saṅghappaṇāmo

3.

Gataṃ munindo’rasasūnutaṃ nutaṃ,

Supuññakhettaṃ bhuvane sutaṃ sutaṃ;

Gaṇampi pāṇīkatasaṃvaraṃ varaṃ,

Sadā guṇoghena nirantara’ntaraṃ.

Paṭiññā

4.

Nāmaliṅgesu kosalla, matthanicchayakāraṇaṃ;

Yato mahabbalaṃ buddha, vacane pāṭavatthinaṃ.

5.

Nāmaliṅgānya’to buddha, bhāsitassā’rahānya’haṃ;

Dassayanto pakāsessa, mabhidhānappadīpikaṃ.

Paribhāsā

6.

Bhiyyo rūpantarā sāha, cariyena ca katthaci;

Kvacā’ haccavidhānena ñeyyaṃ thīpunnapuṃsakaṃ.

7.

Abhinnaliṅgānaṃyeva, dvando ca, liṅgavācakā;

Gāthāpādantamajjhaṭṭhā, pubbaṃ yantyapare paraṃ.

8.

Pumitthiyaṃ padaṃ dvīsu, sabbaliṅge ca tīsviti;

Abhidhānantarārambhe, ñeyyaṃ tva’nta mathādi ca.

9.

Bhiyyo payoga māgamma, sogate āgame kvaci;

Nighaṇḍu yutti ñcānīya, nāmaliṅgaṃ kathīyatīti.

1. Saggakaṇḍa

1.1. Buddhādivagga

 

1.

Buddho dasabalo satthā, sabbaññū dvipaduttamo;

Munindo bhagavā nātho, cakkhuma’ṅgīraso muni.

2.

Lokanātho’ nadhivaro, mahesi ca vināyako;

Samantacakkhu sugato, bhūripañño ca māraji.

3.

Narasīho naravaro, dhammarājā mahāmuni;

Devadevo lokagaru, dhammassāmī tathāgato.

4.

Sayambhū sammāsambuddho, varapañño ca nāyako;

Jino, sakko tu siddhattho, suddhodani ca gotamo.

5.

Sakyasīho tathā sakya, muni cādiccabandhu ca;

 

6.

Mokkho nirodho nibbānaṃ, dīpo taṇhakkhayo paraṃ;

Tāṇaṃ leṇa marūpañca, santaṃ sacca manālayaṃ.

7.

Asaṅkhataṃ siva mamataṃ sududdasaṃ,

Parāyaṇaṃ saraṇa manītikaṃ tathā;

Anāsavaṃ dhuva manidassanā’ katā,

Palokitaṃ nipuṇa mananta makkharaṃ.

8.

Dukkhakkhayo byābajjhañca [byāpajjaṃ (ṭīkā)], vivaṭṭaṃ khema kevalaṃ;

Apavaggo virāgo ca, paṇīta maccutaṃ padaṃ.

9.

Yogakkhemo pāra mapi, mutti santi visuddhiyo;

Vimutya’ saṅkhatadhātu, suddhi nibbutiyo siyuṃ.

 

 

1.2. Saggādivagga

 

10.

Khīṇāsavo tva’sekkho ca, vītarāgo tathā’ rahā;

Devaloko divo saggo [nāko (sī.)], Tidivo tidasālayo.

 

11.

Tidasā tva’marā devā, vibudhā ca sudhāsino;

Surā marū divokā cā, matapā saggavāsino.

12.

Nijjarā’ nimisā dibbā, apume devatāni ca [devatā eva devatāni, sakatthe nipaccayo (ṭīkā)];

 

13.

Siddho bhūto ca gandhabbo, guyhako yakkha rakkhasā;

Kumbhaṇḍo ca pisācā’dī, niddiṭṭhā devayoniyo.

14.

Pubbadevā suraripū, asurā dānavā pume;

Tabbisesā pahārādo, sambaro baliādayo.

15.

Pitāmaho pitā brahmā, lokeso kamalāsano;

Tathā hiraññagabbho ca, surajeṭṭho pajāpati.

16.

Vāsudevo hari [harī (ṭīkā)] kaṇho, kesavo cakkapāṇya’tha;

Mahissaro sivo sūlī, issaro pasupatya’pi.

17.

Haro vutto kumāro tu, khandho sattidharo bhave;

 

18.

Sakko purindado deva, rājā vajirapāṇi ca;

Sujampati sahassakkho, mahindo vajirāvudho.

19.

Vāsavo ca dasasata, nayano tidivādhibhū;

Suranātho ca vajira, hattho ca bhūtapatya’pi.

20.

Maghavā kosiyo indo, vatrabhū pākasāsano;

Viḍojo tha sujā tassa [sujātā’ssa (ṭīkā)], bhariyā tha puraṃ bhave.

21.

Masakkasārā [masakkasāro (sī.)] vassoka, sārā cevā’ marāvatī;

Vejayanto tu pāsādo, Sudhammā tu sabhā matā.

 

22.

Vejayanto ratho tassa, Vutto mātali sārathi;

Erāvaṇo gajo paṇḍu, kambalo tu silāsanaṃ.

23.

Suvīroccādayo puttā, nandā pokkharaṇī bhave;

Nandanaṃ missakaṃ citta, latā phārusakaṃ vanā.

24.

Asani dvīsu kulisaṃ, vajiraṃ punnapuṃsake;

Accharāyotthiyaṃ vuttā, rambhā alambusādayo;

Devitthiyo tha gandhabbā, pañcasikhoti ādayo.

25.

Vimāno nitthiyaṃ byamhaṃ, pīyūsaṃ tvamataṃ sudhā;

Sineru meru tidivā, dhāro neru sumeru ca.

26.

Yugandharo īsadharo, karavīko sudassano;

Nemindharo vinatako, assakaṇṇo kulācalā.

27.

Mandākinī tathā’kāsa, gaṅgā suranadī pyatha;

 

28.

Koviḷāro tathā pāri, cchattako pārijātako;

Kapparukkho tu santānā, dayo devaddumā siyuṃ.

 

 

1.3. Disādivagga

 

29.

Pācī patījhu’ dīci’tthī, pubba pacchima uttarā;

Disātha dakkhiṇā’ pācī, vidisā’nudisā bhave.

30.

Erāvato [erāvaṇo (sī.), amarakose pana erāvato eva atthi] puṇḍarīko, vāmano kumudo’ ñjano;

Pupphadanto sabbabhummo, suppatīko disāgajā.

31.

Dhataraṭṭho ca gandhabbā, dhipo, kumbhaṇḍasāmi tu;

Viruḷhako, virūpakkho, tu nāgādhipatīrito.

32.

Yakkhādhipo vessavaṇo, kuvero naravāhano;

Aḷakā[alakā (amarakosa)]ḷakamandāssa, purī, paharaṇaṃ gadā;

Catuddisāna madhipā, pubbādīnaṃ kamā ime.

33.

Jātavedo sikhī joti, pāvako dahano’ nalo;

Hutāvaho’ ccimā dhūma, ketva’ggi gini bhānumā.

34.

Tejo dhūmasikho vāyu, sakho ca kaṇhavattanī;

Vessānaro hutāso tha, sikhājāla’cci cāpume.

35.

Vipphuliṅgaṃ phuliṅgañca, bhasmā [‘bhasmā’ tipadaṃ rājādigaṇe pariyāpannaṃ (rūpasiddhi-uṇādi), bhasmaṃ (sī.)] tu seṭṭhi chārikā;

36.

Kukkuḷo tu’ṇhabhasmasmi, maṅgāro’lāta mummukaṃ [tikaṃ dittakaṭṭhādindhane (ṭīkā)];

Samidhā idhumaṃ ce’dho, upādānaṃ tathindhanaṃ.

37.

Atho’bhāso pakāso cā, 'Loko’jjotā’tapā samā;

Māluto pavano vāyu, vāto’nila samīraṇā;

Gandhavāho tathā vāyo, samīro ca sadāgati.

38.

Vāyubhedā ime chu’ddha, ṅgamo cādhogamo tathā;

Kucchiṭṭho ca koṭṭhāsayo, assāsaṅgānusārino.

39.

Atho apānaṃ passāso, Assāso āna muccate.

 

40.

Vego javo rayo khippaṃ, tu sīghaṃ turitaṃ lahu;

Āsu tuṇṇa maraṃ cāvi, lambitaṃ tuvaṭaṃpi ca.

41.

Satataṃ nicca maviratā, nārata santata manavaratañca dhuvaṃ;

Bhusa matisayo ca daḷhaṃ, tibbe’kantā’timatta, bāḷhāni;

Khippādī paṇḍake dabbe, dabbagā tesu ye tisu.

42.

Aviggaho tu kāmo ca, manobhū madano bhave;

Antako vasavattī ca, pāpimā ca pajāpati.

43.

Pamattabandhu kaṇho ca, māro namuci, tassa tu;

Taṇhā’ratī ragā dhītū, hatthī tu girimekhalo.

44.

Yamarājā ca vesāyī, yamo’ssa nayanāvudhaṃ;

Vepacitti pulomo ca, kimpuriso tu kinnaro.

45.

Antalikkhaṃ kha’mādicca, patho’bbhaṃ gagana’mbaraṃ;

Vehāso cānilapatho, ākāso nitthiyaṃ nabhaṃ.

46.

Devo vehāyaso tārā, Patho surapatho aghaṃ.

 

47.

Megho valāhako devo, pajjunno’mbudharo ghano;

Dhārādharo ca jīmūto, vārivāho tathā’mbudo.

48.

Abbhaṃ tīsvatha vassañca, vassanaṃ vuṭṭhi nāriyaṃ;

Sateratā’kkhaṇā vijju, vijjutā cācirappabhā.

49.

Meghanāde tu dhanitaṃ, gajjitaṃ rasitādi ca;

Indāvudhaṃ indadhanu, vātakkhittambu sīkaro.

50.

Āsāro dhārā sampāto, Karakā tu ghanopalaṃ;

Duddinaṃ meghacchannāhe, pidhānaṃ tvapadhāraṇaṃ.

51.

Tirodhāna’ntaradhānā, pidhāna chādanāni ca;

Indu cando ca nakkhatta, rājā somo nisākaro.

52.

Osadhīso himaraṃsi, sasaṅko candimā sasī;

Sītaraṃsi nisānātho, uḷurājā ca mā pume.

53.

Kalā soḷasamo bhāgo, bimbaṃ tu maṇḍalaṃ bhave;

Aḍḍho tvaddho upaḍḍho ca, vā khaṇḍaṃ sakalaṃ pume.

54.

Addhaṃ vuttaṃ same bhāge, pasādo tu pasannatā;

Komudī candikā juṇhā, kanti sobhā juti cchavi.

55.

Kalaṅko lañchanaṃ lakkhaṃ, aṅko’bhiññāṇa lakkhaṇaṃ;

Cihanaṃ cāpi sobhā tu, paramā susamā tha ca.

56.

Sītaṃ guṇe, guṇiliṅgā, sīta sisira sītalā;

Himaṃ tuhina mussāvo, nīhāro mahikā pyatha.

57.

Nakkhattaṃ joti bhaṃ tārā, apume tārako’ḷu ca;

 

58.

Assayujo bharaṇitthī, sakattikā rohiṇī pica;

Migasira [magasira (sī.)] maddā ca punabbasu, phusso [pusso (ṭī.)] cāsilesa’pi.

59.

Māghā [magha (sī.)] ca phaggunī dve ca, hatthā cittā ca svātipi;

Visākhā’ nurādhā jeṭṭhā, mūlā’ sāḷhā duve tathā.

60.

Savaṇo ca dhaniṭṭhā ca, satabhisajo pubbu’ttarabhaddapadā;

Revatyapīti kamato, sattādhikavīsanakkhattā.

61.

Sobbhānu kathito rāhu, sūrādī tu navaggahā;

Rāsi mesādiko bhadda, padā poṭṭhapadā samā.

62.

Ādicco sūriyo sūro, sataraṃsi divākaro;

Verocano dinakaro, uṇharaṃsi pabhaṅkaro.

63.

Aṃsumālī dinapati, tapano ravi bhānumā;

Raṃsimā bhākaro bhānu, akko sahassaraṃsi ca.

64.

Raṃsi ābhā pabhā ditti, ruci bhā juti dīdhiti;

Marīci dvīsu bhānvaṃ’su, mayūkho kiraṇo karo.

65.

Paridhi pariveso tha, marīci migataṇhikā;

Sūrassodayato pubbu’, ṭṭhitaraṃsi siyā’ ruṇo.

66.

Kālo’ddhā samayo velā, Tabbisesā khaṇādayo;

Khaṇo dasaccharākālo, Khaṇā dasa layo bhave.

 

67.

Layā dasa khaṇalayo, Muhutto te siyā dasa;

Dasa khaṇamuhutto te, divaso tu ahaṃ dinaṃ.

68.

Pabhātañca vibhātañca, paccūso kalla mapyatha;

Abhidoso padoso tha,

Sāyo sañjhā dinaccayo.

69.

Nisā ca rajanī ratti, tiyāmā saṃvarī bhave;

Juṇhā tu candikāyuttā, tamussannā timisikā.

70.

Nisītho majjhimā ratti, aḍḍharatto mahānisā;

Andhakāro tamo nitthī, timisaṃ timiraṃ mataṃ.

71.

Caturaṅgatamaṃ evaṃ, kāḷapakkhacatuddasī;

Vanasaṇḍo ghano megha, paṭalaṃ cā’ḍḍharatti ca.

72.

Andhatamaṃ ghanatame, pahāro yāma, saññito;

Pāṭipado tu dutiyā, tatiyādī tithī[tithi], tāyati pāletīti tithi, tā+iti (ṇvādi) dvisu.

73.

Pannarasī pañcadasī, puṇṇamāsī tu puṇṇamā;

Amāvasī pyamāvāsī, thiyaṃ pannarasī’ parā.

74.

Ghaṭikā saṭṭhya’ horatto, pakkho te dasa pañca ca;

Te tu pubbāparā sukka, Kāḷā, māso tu te duve.

 

75.

Citto vesākha, jeṭṭho cā, sāḷho dvīsu ca sāvaṇo;

Poṭṭhapāda’ssayujā ca, māsā dvādasa kattiko.

76.

Māgasiro tathā phusso, kamena māgha phagguṇā;

Kattika’ssayujā māsā, pacchima pubbakattikā.

77.

Sāvaṇo nikkhamanīyo, Cittamāso tu rammako.

 

78.

Caturo caturo māsā, kattikakāḷapakkhato;

Kamā hemanta gimhāna, vassānā utuyo dvisu.

79.

Hemanto sisira mutū, Cha vā vasanto ca gimha vassānā;

Saradoti kamā māsā, dve dve vuttānusārena.

80.

Uṇho nidāgho gimhotha, Vasso vassāna pāvusā;

Utūhi tīhi vassānā, dikehi dakkhiṇāyanaṃ.

81.

Uttarāyana maññehi, tīhi vassāyanadvayaṃ;

Vassa saṃvaccharā nitthī, sarado hāyano samā.

82.

Kappakkhayo tu saṃvaṭṭo, yuganta palayā api;

Alakkhī kālakaṇṇitthī, atha lakkhī siri’tthiyaṃ.

83.

Danu dānavamātā tha, devamātā panā’diti;

 

84.

Pāpañca kibbisaṃ verā, ghaṃ duccarita dukkaṭaṃ;

Apuññā’kusalaṃ kaṇhaṃ, kalusaṃ duritā’gu ca.

 

1.4. Kusalādivagga

 

85.

Kusalaṃ sukataṃ sukkaṃ, puññaṃ dhamma manitthiyaṃ;

Sucarita matho diṭṭha, dhammikaṃ ihalokikaṃ.

86.

Sandiṭṭhika matho pāra, lokikaṃ samparāyikaṃ;

Takkālaṃ tu tadātvaṃ co, Ttarakālo tu āyati.

 

87.

Hāso’ ttamanatā pīti, vitti tuṭṭhi ca nāriyaṃ;

Ānando pamudā’modo, santoso nandi sammado.

88.

Pāmojjañca pamodo tha, sukhaṃ sātañca phāsva’tha;

Bhaddaṃ seyyo subhaṃ khemaṃ, kalyāṇaṃ maṅgalaṃ sivaṃ.

89.

Dukkhañca kasiraṃ kicchaṃ, nīgho ca byasanaṃ aghaṃ;

Dabbe tu pāpapuññāni, tīsvākicchaṃ sukhādi ca.

90.

Bhāgyaṃ niyati bhāgo ca, bhāgadheyyaṃ vidhī’rito;

Atho uppatti nibbatti, jāti janana mubbhavo.

91.

Nimittaṃ kāraṇaṃ ṭhānaṃ, padaṃ bījaṃ nibandhanaṃ;

Nidānaṃ pabhavo hetu, sambhavo setu paccayo.

92.

Kāraṇaṃ yaṃ samāsannaṃ, padaṭṭhānanti taṃ mataṃ;

Jīvo tu puriso’ttā tha, padhānaṃ pakatitthiyaṃ.

93.

Pāṇo sarīrī bhūtaṃ vā, satto dehī ca puggalo;

Jīvo pāṇī pajā jantu, Jano loko tathāgato.

 

94.

Rūpaṃ saddo gandha rasā, phasso dhammo ca gocarā;

Ālambā visayā te chā, rammaṇā lambaṇāni ca.

95.

Sukko goro sito’dātā, Dhavalo seta, paṇḍarā;

Soṇo tu lohito ratto, Tamba mañjiṭṭha rohitā.

 

96.

Nīlo kaṇhā’sitā kāḷo, Mecako sāma sāmalā;

Sitapītetu paṇḍu’tto, īsaṃpaṇḍutu dhūsaro.

97.

Aruṇo kiñciratto tha, Pāṭalo setalohito;

Atho pīto halidyābho, Palāso harito hari.

 

98.

Kaḷāro kapilo nīla, pīte tha rocanappabhe;

Piṅgo pisaṅgo pyathavā, kaḷārādī tu piṅgale.

99.

Kammāso sabalo citto, Sāvo tu kaṇhapītake;

Vāccaliṅgā guṇinyete, guṇe sukkādayo pume.

100.

Naccaṃ naṭṭañca naṭanaṃ, nattanaṃ lāsanaṃ bhave;

Naccaṃ tu vāditaṃ gīta, miti nāṭumidaṃ tayaṃ.

101.

Naccaṭṭhānaṃ siyā raṅgo, bhinayo sūcyasūcanaṃ;

Aṅgahāro’ṅgavikkhepo, naṭṭako naṭako naṭo.

102.

Siṅgāro karuṇo vīra, bbhuta hassa bhayānakā;

Santo bībhaccha ruddāni, nava nāṭyarasā ime.

103.

Posassa nāriyaṃ pose, itthiyā saṅgamaṃ pati;

Yā pihā esa siṅgāro, ratikīḷādikāraṇo.

104.

Uttama ppakatippāyo, itthipurisahetuko;

So sambhogo viyogoti, Siṅgāro duvidho mato.

 

105.

Bhāsitaṃ lapitaṃ bhāsā, vohāro vacanaṃ vaco;

Utti vācā girā vāṇī, bhāratī kathitā [kathā (katthaci)] vacī.

106.

Ekākhyāto padacayo, siyā vākyaṃsakārako;

Āmeḍitanti viññeyyaṃ, dvattikkhattu mudīraṇaṃ.

107.

Bhaye kodhe pasaṃsāyaṃ, turite kotūhale’cchare;

Hāse soke pasāde ca, kare āmeḍitaṃ budho.

108.

Iru nārī yaju sāma, miti vedā tayo siyuṃ;

Ete eva tayī nārī, vedo manto sutitthiyaṃ.

109.

Aṭṭhako vāmako vāma, devo caṅgīraso bhagu;

Yamadaggi ca vāsiṭṭho, bhāradvājo ca kassapo;

Vessāmittoti mantānaṃ, kattāro isayo ime.

110.

Kappo byākaraṇaṃ joti, satthaṃ sikkhā nirutti ca;

Chandoviciti cetāni, vedaṅgāni vadanti cha.

111.

Itihāso purāvutta, ppabandho bhāratādiko;

Nāmappakāsakaṃ satthaṃ, rukkhādīnaṃ nighaṇḍu so.

112.

Vitaṇḍasatthaṃ viññeyyaṃ, yaṃ taṃ lokāyataṃ iti;

Keṭubhaṃ tu kriyākappa, vikappo kavinaṃ hito.

113.

Ākhyāyikopaladdhatthā, pabandhakappanā kathā;

Daṇḍanītya’tthasatthasmiṃ, vuttanto tu pavatti ca.

114.

Saññā, khyā, vhā samaññā cā, bhidhānaṃ nāma mavhayo;

Nāmadheyyā’ dhivacanaṃ, paṭivākyaṃ tu uttaraṃ.

115.

Pañho tīsva nuyogo ca, pucchā pyatha nidassanaṃ;

Upogghāto ca diṭṭhanto, tatho’dāharaṇaṃ bhave.

116.

Samā saṅkhepa saṃhārā, samāso saṅgaho pyatha;

Sataṃ dhārayasī tyādya, bbhakkhānaṃ tucchabhāsanaṃ.

117.

Vohāro tu vivādo tha, sapanaṃ sapathopi ca;

Yaso siloko kittitthī, Ghosanā tu’ccasaddanaṃ.

 

118.

Paṭighoso paṭiravo, tho’ paññāso vacīmukhaṃ;

Katthanā ca silāghā ca, vaṇṇanā ca nuti tthuti.

119.

Thomanañca [thomanaṃ vā (katthaci thomanaṃ thomanā dviliṅge)] pasaṃsātha, kekā nādo sikhaṇḍinaṃ;

Gajānaṃ koñcanādo tha, Matā hesā hayaddhani.

 

120.

Pariyāyo vevacanaṃ, sākacchā tu ca saṃkathā;

Upavādo cu’pakkosā, vaṇṇavādā’nuvādo ca;

Janavādā’pavādāpi, parivādo ca tulyatthā.

121.

Khepo nindā tathā kucchā, jigucchā garahā bhave;

Nindāpubbo upārambho, paribhāsana muccate.

122.

Aṭṭhānariyavohāra, vasena yā pavattitā;

Abhivākyaṃ siyā vācā, sā vītikkamadīpanī.

123.

Muhuṃbhāsā nulāpotha, palāpo natthikā girā;

Ādobhāsana mālāpo, Vilāpo tu pariddavo.

 

124.

Vippalāpo virodhotti, sandesotti tu vācikaṃ;

Sambhāsanaṃ tu sallāpo, virodharahitaṃ mithu.

125.

Pharusaṃ niṭṭhuraṃ vākyaṃ, manuññaṃ hadayaṅgamaṃ;

Saṃkulaṃ tu kiliṭṭhañca, pubbāparavirodhinī.

126.

Samudāyattharahitaṃ, abaddhamiti [abandha (ka.)] kittitaṃ;

Vitathaṃ tu musā cātha [āhataṃ tu musātthakaṃ (katthaci, amarakose)], pharusādī tiliṅgikā.

127.

Sammā byayañcā vitathaṃ, saccaṃ tacchaṃ yathātathaṃ;

Tabbantā tīsva līkaṃ tva, saccaṃ micchā musā byayaṃ.

128.

Ravo ninādo ninado ca saddo,

Nigghosa nāda ddhanayo ca rāvo;

Ārāva saṃrāva virāva ghosā,

Ravā sutitthī sara nissanā ca.

129.

Vissaṭṭha mañju viññeyyā, savanīyā visārino;

Bindu gambhīra ninnādī, tyeva maṭṭhaṅgiko saro.

130.

Tiracchānagatānañhi, rutaṃ vassita muccate;

Kolāhalo kalahalo, Gītaṃ gānañca gītikā.

 

131.

Sarā satta tayo gāmā, cekavīsati mucchanā;

Tānā [ṭhānāni (bahūsu)] cekūnapaññāsa, iccetaṃ saramaṇḍalaṃ.

132.

Usabho dhevato ceva, chajja gandhāra majjhimā;

Pañcamo ca nisādoti, satte’te gaditā sarā.

133.

Nadanti usabhaṃ gāvo, turagā dhevataṃ tathā;

Chajjaṃ mayūrā gandhāra, majā koñcā ca majjhimaṃ.

134.

Pañcamaṃ parapuṭṭhādī, nisādampi ca vāraṇā;

Chajjo ca majjhimo gāmā, Tayo sādhāraṇoti ca.

 

 

135.

Saresu tesu pacceke, tisso tisso hi mucchanā;

Siyuṃ tatheva tānāni [ṭhānāni (bahūsu)], satta satteva labbhare.

136.

Tisso duve catasso ca, catasso kamato sare;

Tisso duve catassoti, dvāvīsati sutī siyuṃ.

137.

Uccatare rave tāro, thābyatte madhure kalo;

Gambhīre tu rave mando, tārādī tīsvatho kale;

Kākalī sukhume vutto, Kriyādisamatā layo.

 

138.

Vīṇā ca vallakī satta, tantī sā parivādinī;

Pokkharo doṇi vīṇāya, Upavīṇo tu veṭhako.

 

139.

Ātatañceva vitata, mātatavitataṃ ghanaṃ;

Susiraṃ ceti tūriyaṃ, pañcaṅgika mudīritaṃ.

140.

Ātataṃ nāma cammāva, naddhesu bheriyādisu;

Tale’kekayutaṃ kumbha, thuṇa daddarikādikaṃ.

141.

Vitataṃ co’bhayatalaṃ, tūriyaṃ murajādikaṃ;

Ātatavitataṃ sabba, vinaddhaṃ paṇavādikaṃ.

142.

Susiraṃ vaṃsasaṅkhādi, sammatālādikaṃ ghanaṃ;

Ātojjaṃ tu ca vādittaṃ, vāditaṃ vajja muccate.

143.

Bherī (bheri) dundubhi vutto tha, Mudiṅgo murajossa tu;

Āliṅga, ṅkyo, ddhakā bhedā, Tiṇavo tu ca ḍiṇḍimo.

 

144.

Ālambaro tu paṇavo, koṇo vīṇādivādanaṃ;

Daddarī paṭaho bheri, ppabhedā maddalādayo.

145.

Janappiye vimadduṭṭhe, gandhe parimalo bhave;

So tvā modo dūragāmī, vissantā tīsvito paraṃ.

146.

Iṭṭhagandho ca surabhi, sugandho ca sugandhi ca;

Pūtigandhi tu duggandho, tha vissaṃ āmagandhi yaṃ.

147.

Kuṅkumañceva yavana, pupphañca tagaraṃ tathā;

Turukkhoti catujjāti, gandhā ete pakāsitā.

148.

Kasāvo nitthiyaṃ titto, madhuro lavaṇo ime;

Ambilo kaṭuko ceti, cha rasā tabbatī tisu.

149.

Siyā phasso ca phoṭṭhabbo, Visayī tvakkha mindriyaṃ;

Nayanaṃ tvakkhi nettañca, locanaṃ ca’cchi cakkhu ca.

150.

Sotaṃ saddaggaho kaṇṇo, savanaṃ suti natthu tu;

Nāsā ca nāsikā ghānaṃ, jivhātu rasanā bhave.

151.

Sarīraṃ vapu gattañcā, ttabhāvo bondi viggaho;

Dehaṃ vā purise kāyo, thiyaṃ tanu kaḷevaraṃ.

 

1.5. Cittādivagga

 

152.

Cittaṃ ceto mano nitthī, viññāṇaṃ hadayaṃ tathā;

Mānasaṃ dhī tu paññā ca, buddhi medhā mati muti.

153.

Bhūrī mantā ca paññāṇaṃ, ñāṇaṃ vijjā ca yoni ca;

Paṭibhāna mamoho tha, paññābhedā vipassanā.

154.

Sammādiṭṭhi pabhutikā, vīmaṃsā tu vicāraṇā;

Sampajaññaṃ tu nepakkaṃ, vedayitaṃ tu vedanā.

155.

Takko vitakko saṅkappo, Ppano’ hā’ yu tu jīvitaṃ;

Ekaggatā tu samatho, avikkhepo samādhi ca.

156.

Ussāhā’ tappa paggāhā, vāyāmo ca parakkamo;

Padhānaṃ vīriyaṃ cehā, uyyāmo ca dhiti tthiyaṃ.

157.

Cattāri vīriyaṅgāni, tacassa ca nahāruno;

Avasissana maṭṭhissa, maṃsalohitasussanaṃ.

158.

Ussoḷhī tva dhimattehā, sati tva nussati tthiya;

Lajjā hirī samānā tha, ottappaṃ pāpabhīrutā.

159.

Majjhattatā tu’pekkhā ca, adukkhamasukhā siyā;

Cittābhogo manakkāro, Adhimokkho tu nicchayo.

 

160.

Dayā’ nukampā kāruññaṃ, karuṇā ca anuddayā;

Thiyaṃ veramaṇī ceva, viratyā’ rati cāpyatha.

161.

Titikkhā khanti khamanaṃ, khamā mettā tu metya’tha;

Dassanaṃ diṭṭhi laddhitthī, siddhanto samayo bhave.

162.

Taṇhā ca tasiṇā ejā, jālinī ca visattikā;

Chando jaṭā nikantyā’sā, sibbinī bhavanetti ca.

163.

Abhijjhā vanatho vānaṃ, lobho rāgo ca ālayo;

Pihā manoratho icchā, bhilāso kāma dohaḷā;

Ākaṅkhā ruci vuttā sā, tvadhikā lālasā dvisu.

164.

Veraṃ virodho viddeso, doso ca paṭighañca vā;

Kodhā’ ghātā kopa rosā, Byāpādo’ nabhiraddhi ca.

 

165.

Baddhavera mupanāho, siyā soko tu socanaṃ;

Roditaṃ kanditaṃ ruṇṇaṃ, paridevo pariddavo.

166.

Bhītitthi bhaya muttāso, bheravaṃ tu mahabbhayaṃ;

167.

Bheravaṃ bhīsanaṃ bhīmaṃ, dāruṇañca bhayānakaṃ;

Ghoraṃ paṭibhayaṃ bhesmaṃ, bhayaṅkara mime tīsu.

168.

Issā usūyā maccheraṃ, tu macchariya maccharaṃ;

Moho’vijjā tathā’ñāṇaṃ, māno vidhā ca unnati.

169.

Uddhacca muddhaṭaṃ cātha [uddhavaṃuddhaṃ dhāvati citta metenāti uddhavaṃ (ṭīkā)], tāpo kukkuccameva ca;

Pacchātāpo nutāpo ca, vippaṭisāro pakāsito.

170.

Manovilekha sandehā, saṃsayo ca kathaṃkathā;

Dveḷhakaṃ vicikicchā ca, kaṅkhā saṅkā vimatyapi.

171.

Gabbo bhimāno’haṃkāro, cintātu jhāna muccate;

Nicchayo niṇṇayo vutto, paṭiññā tu paṭissavo.

172.

Avamānaṃ tirakkāro, paribhavo pya’ nādaro;

Parābhavo pya’ vaññā tha, ummādo cittavibbhamo.

173.

Pemaṃ sineho sneho tha, cittapīḷā visaññitā;

Pamādo sativossaggo, kotūhalaṃ kutūhalaṃ.

174.

Vilāso lalitaṃ līlā, hāvo heḷā ca vibbhamo;

Iccādikā siyuṃ nāri, siṅgārabhāvajā kiriyā.

175.

Hasanaṃ hasitaṃ hāso, mando so mihitaṃ sitaṃ;

Aṭṭahāso mahāhāso, Romañco lomahaṃsanaṃ.

 

176.

Parihāso davo khiḍḍā, keḷi kīḷā ca kīḷitaṃ;

Niddā tu supinaṃ soppaṃ, middhañca pacalāyikā.

177.

Thiyaṃ nikati kūṭañca, dambho sāṭhyañca ketavaṃ;

Sabhāvo tu nissaggo ca, sarūpaṃ pakatitthiyaṃ.

178.

Sīlañca lakkhaṇaṃ bhāvo, Ussavo tu chaṇo maho [mato (ṭī.)].

 

179.

Dhārento jantu sasneha, mabhidhānappadīpikaṃ;

Khuddakādyatthajātāni [khuddakānyatthajātāni (ka.)], sampassati yathāsukhaṃ.

Saggakaṇḍo niṭṭhito.

 

 

2. Bhūkaṇḍa

2.1. Bhūmivagga

180.

Vaggā bhūmi, purī, macca, catubbaṇṇa, vanādihi;

Pātālena ca vuccante, saṅgo’paṅgehi’dha’kkamā.

181.

Vasundharā chamā bhūmi, pathavī medanī mahī;

Ubbī vasumatī go ku, vasudhā dharaṇī dharā;

Puthavī jagatī bhūrī, bhū ca bhūtadharā’ vanī.

182.

Khārā tu mattikā ūso, ūsavā tūsaro tisu;

Thalaṃ thalītthī bhūbhāge, thaddhalūkhamhi jaṅgalo.

183.

Pubbavideho cāpara, goyānaṃ jambudīpo ca;

Uttarakuru ceti siyuṃ, cattārome mahādīpā.

184.

Pumbahutte kurū sakkā, kosalā magadhā sivī;

Kaliṅgā’vanti pañcālā, vajjī gandhāra cetayo.

185.

Vaṅgā videhā kambojā, maddā bhagga’ṅga sīhaḷā;

Kasmīrā kāsi paṇḍavādī, siyuṃ janapadantarā.

186.

Loko ca bhuvanaṃ vuttaṃ, deso tu visayo pyatha;

Milakkhadeso paccanto, majjhadeso tu majjhimo.

187.

Anūpo salilappāyo, kacchaṃ puma napuṃsake;

Saddalo harite dese, tiṇenā, bhinavena hi.

188.

Nadyambujīvano deso, vuṭṭhinippajjasassako;

Yo nadīmātiko deva Mātiko ca kamena so.

 

189.

Tīsvanūpādyatho canda, sūrādo sassatīrito;

Raṭṭhaṃ tu vijitañcātha, purise setu āliyaṃ.

190.

Upāntabhū parisaro, goṭṭhaṃ tu gokulaṃ vajo;

Maggo pantho patho addhā, añjasaṃ vaṭumaṃ tathā.

191.

Pajjo [pajjā…. (ka.)], yanañca padavī, vattanī paddhatitthiyaṃ;

Tabbhedā jaṅgha, sakaṭa, maggā te ca mahaddhani.

192.

Ekapadyekapadike, kantāro tu ca duggame;

 

193.

Paṭimaggo paṭipatho, addhānaṃ dīgha mañjasaṃ;

Suppatho tu supantho ca, uppathaṃ tvapathaṃ bhave.

194.

Chattiṃsaparamāṇūna, meko ṇu ca chattiṃsa te;

Tajjārī tāpi chattiṃsa, rathareṇu chattiṃsa te.

195.

Likkhātā satta ūkā tā, dhaññamāsoti satta te;

Satta ṅgula’ mamu dviccha, vidatthi tā duve siyuṃ.

196.

Ratanaṃ tāni satteva, yaṭṭhi tā vīsatū sabhaṃ;

Gāvuta musabhāsīti, yojanaṃ catugāvutaṃ.

197.

Dhanupañcasataṃ koso, karīsaṃ caturambaṇaṃ;

Abbhantaraṃ tu hatthāna, maṭṭhavīsa pamāṇato.

Bhūmivaggo niṭṭhito.

 

2.2. Puravagga

198.

Puraṃ nagara mitthī vā, ṭhānīyaṃ puṭabhedanaṃ;

Thiyaṃ tu rājadhānī [rājaṭhānī (ṭī.)] ca, khandhāvāro bhave tha ca.

199.

Sākhānagara maññatra, yaṃ taṃ mūlapurā puraṃ;

Bārāṇasī ca sāvatthi, vesālī mithilā, ḷavī.

200.

Kosambu, jjeniyo takka, silā campā ca sāgalaṃ;

Susumāragiraṃ [saṃsumāra (ṭīkā)] rāja, gahaṃ kapilavatthu ca.

201.

Sāketa, mindapatthañco, kkaṭṭhā pāṭaliputtakaṃ;

Jetuttarañca saṅkassaṃ, kusinārādayo purī.

202.

Racchā ca visikhā vuttā, rathikā vīthi cāpyatha;

Byūho racchā anibbiddhā, nibbiddhā tu pathaddhi ca.

203.

Catukkaṃ caccare magga, sandhi siṅghāṭakaṃ bhave;

Pākāro varaṇo cātha, udāpo [uddāpa, uddāpa] upakārikā.

204.

Kuṭṭaṃ tu bhitti nārī tha, gopuraṃ dvārakoṭṭhako;

Esikā indakhīlo ca, aṭṭo tvaṭṭālako bhave.

205.

Toraṇaṃ tu bahidvāraṃ, parikhātu ca dīghikā;

Mandiraṃ sadanā, gāraṃ, nikāyo nilayā, layo.

206.

Āvāso bhavanaṃ vesmaṃ, niketanaṃ nivesanaṃ;

Gharaṃ gahañcā, vasatho, saraṇañca patissayo.

207.

Okaṃ sālā khayo vāso, thiyaṃ kuṭi vasatya’pi;

Gehañcā, nitthi sadumaṃ, cetiyā, yatanāni tu.

208.

Pāsādo ceva yūpo tha, muṇḍacchado ca hammiyaṃ;

Yūpotu gajakumbhamhi, hatthinakho patiṭṭhito.

209.

Supaṇṇavaṅkacchadana, maḍḍhayogo siyā tha ca;

Ekakūṭayuto māḷo, Pāsādo caturassako.

 

210.

Sabhāyañca sabhā cātha, maṇḍapaṃ vā janālayo;

Atho āsanasālāyaṃ, paṭikkamana mīritaṃ.

211.

Jinassa vāsabhavana, mitthī gandhakuṭi pyatha;

Thiyaṃ rasavatī pāka, ṭṭhānañceva mahānasaṃ.

212.

Āvesanaṃ sippasālā, soṇḍā tu pānamandiraṃ;

Vaccaṭṭhānaṃ vaccakuṭi, munīnaṃ ṭhāna massamo.

213.

Paṇyavikkayasālā ku, āpaṇo paṇyavīthikā;

Udosito bhaṇḍasālā, caṅkamanaṃ tu caṅkamo.

214.

Jantāgharaṃ tvaggisālā, papā pānīyasālikā;

Gabbho ovarako vāsā, gāraṃ tu sayaniggahaṃ.

215.

Itthāgāraṃ tu orodho, suddhanto’ ntepurampi ca;

Asabbavisayaṭṭhānaṃ, raññaṃ kacchantaraṃ mataṃ.

216.

Sopāno vā’rohaṇañca, Nisseṇī sā, dhirohiṇī;

Vātapānaṃ gavakkho ca, jālañca sīhapañjaraṃ.

217.

Ālokasandhi vutto tha, laṅgī’tthī paligho bhave;

Kapisīso, ggalatthambho, nibbaṃ tu chaddakoṭiyaṃ.

218.

Chadanaṃ paṭalaṃ chadda, majiraṃ caccaro, ṅgaṇaṃ;

Paghāno paghanā, lindo, pamukhaṃ dvārabandhanaṃ.

219.

Piṭṭhasaṅghāṭakaṃ dvāra, bāhā kūṭaṃ tu kaṇṇikā;

Dvārañca paṭihāro tha, ummāro dehanī, tthiyaṃ.

220.

Eḷako indakhīlo tha, thambho thūṇo pumitthiyaṃ;

Pāṭikā, ḍḍhendupāsāṇe, giñjakā tu ca iṭṭhakā.

221.

Valabhicchādidārumhi, vaṅke gopānasī, tthiyaṃ;

Kapotapālikāyaṃ tu, viṭaṅko nitthiyaṃ bhave.

222.

Kuñcikāvivaraṃ tāḷa, cchiggalo pyatha kuñcikā;

Tāḷo’vāpuraṇaṃ cātha, vedikā vedi kathyate.

223.

Saṅghāto pakkhapāso ca, mandiraṅgā tulā api;

Thiyaṃ sammujjanī ceva, sammajjanī ca sodhanī.

224.

Saṅkaṭīraṃ tu saṅkāra, ṭṭhānaṃ saṅkārakūṭakaṃ;

Atho kacavaro, klāpo, saṅkāro ca kasambupi.

225.

Gharādibhūmi taṃ vatthu, gāmo saṃvasatho tha so;

Pākaṭo nigamo bhoga, maccādibhyo dhi tūdito [‘adhibhū’ti īrito kathito (ṭī.)].

226.

Sīmā ca mariyādā tha, Ghoso gopālagāmakoti.

Puravaggo niṭṭhito.

 

2.3. Naravagga

227.

Manusso mānuso macco, mānavo manujo naro;

Poso pumā ca puriso, Poriso pyatha paṇḍito.

 

228.

Budho vidvā vibhāvī ca, santo sappañña kovidā;

Dhīmā sudhī kavi byatto, vicakkhaṇo visārado.

229.

Medhāvī matimā pañño, viññū ca vidūro vidū;

Dhīro vipassī dosaññū, buddho ca dabba viddasu.

230.

Itthī sīmantinī nārī, thī vadhū vanitā, ṅganā;

Pamadā sundarī kantā, ramaṇī dayitā, balā.

231.

Mātugāmo ca mahilā, lalanā bhīru kāminī;

Kumārikā tu kaññā tha, yuvatī taruṇī bhave.

232.

Mahesī sābhisekāññā, Bhoginī rājanāriyo;

Dhavatthinī tu saṅketaṃ, yāti yā sā, bhisārikā.

233.

Gaṇikā vesiyā vaṇṇa, dāsī nagarasobhinī;

Rūpūpajīvinī vesī, kulaṭā tu ca bandhakī.

234.

Varāroho, ttamā matta, kāsinī varavaṇṇinī;

Patibbatā tvapi satī, kulitthī kulapālikā.

235.

Vidhavā patisuññā tha, patimbarā sayambarā;

Vijātā tu pasūtā ca, jātāpaccā pasūtikā.

236.

Dūtī sañcārikā dāsī, tu ceṭī kuṭadhārikā;

Vāruṇī, kkhaṇikā tulyā, khattiyānī tu khattiyā.

237.

Dāro jāyā kalattañca, gharaṇī bhariyā piyā,

Pajāpatī ca dutiyā, sā pādaparicārikā.

238.

Sakhī tvā’lī vayassā tha, jārī cevā’ticārinī;

Pume tū’tu rajo pupphaṃ, utunī tu rajassalā.

239.

Pupphavatī garugabbhā, pannasattā ca gabbhinī;

Gabbhāsayo jalābupi, kalalaṃ punnapuṃsake.

240.

Dhavotu sāmiko bhattā, kanto pati varo piyo;

Atho papati jāro thā,

Paccaṃ putto’trajo suto.

241.

Tanujo tanayo sūnu, puttādī dhītari’tthiyaṃ;

Nāriyaṃ duhitā dhītā, Sajāto tvo’raso suto.

 

242.

Jāyāpatī janipatī, jayampatī tu dampatī [dampatīti padaṃ pulliṅga bahuvacanantaṃ ikārantaṃ, tudampati (ṭī.)];

Atha vassavaro vutto, paṇḍako ca napuṃsakaṃ.

243.

Bandhavo bandhu sajano, sagotto ñāti ñātako;

Sālohito sapiṇḍo ca, Tāto tu janako pitā.

 

244.

Amma, mbā jananī mātā, janetti janikā bhave;

Upamātā tu dhāti’tthī, Sālo jāyāya bhātiko.

 

245.

Nanandā sāmibhaginī, mātāmahī tu ayyikā;

Mātulo mātubhātā,ssa, mātulānī pajāpati.

246.

Jāyāpatīnaṃ jananī, sassu vuttātha tappitā;

Sasuro bhāgineyyotu, putto bhaginiyā bhave.

247.

Nattā vutto paputto tha, sāmibhātā tu devaro;

Dhītupati tu jāmātā, Ayyako tu pitāmaho.

 

248.

Mātucchā mātubhaginī, pitucchā bhaginī pitu;

Papitāmaho payyako, Suṇhā tu suṇisā husā.

 

249.

Sodariyo sagabbho ca, sodaro sahajo pyatha;

Mātāpitū te pitaro, puttā tu puttadhītaro.

250.

Sasurā sassusasurā, bhātubhaginī bhātaro;

Bālattaṃ bālatā bālyaṃ, yobbaññaṃtu ca yobbanaṃ.

251.

Sukkā tu palitaṃ kesā, dayo tha jaratā jarā;

Puthuko pillako chāpo, kumāro bāla potakā.

252.

Athu’ ttānasayu’ttāna, seyyakā thanapopi ca;

 

253.

Taruṇo ca vayaṭṭho ca, daharo ca yuvā susu;

Māṇavodārakocātha, sukumāro sukhedhito.

254.

Mahallako ca vuddho ca, thero jiṇṇo ca jiṇṇako;

Aggajo pubbajo jeṭṭho, kaniyo kaniṭṭho nujo.

255.

Valittaco tu valino; Tīsu’ttānasayādayo;

 

256.

Sīso’ttamaṅgāni siro, muddhā ca matthako bhave;

Keso tu kuntalo vālo, ttamaṅgaruha muddhajā.

257.

Dhammillo saṃyatā kesā, Kākapakkho sikhaṇḍako;

Pāso hattho kesacaye; Tāpasānaṃ tahiṃ jaṭā.

 

258.

Thiyaṃ veṇī paveṇī ca; Atho cūḷā sikhā siyā;

Sīmanto tu mato nāri, kesamajjhamhi paddhati.

259.

Lomaṃ tanuruhaṃ romaṃ, pamhaṃ pakhuma makkhigaṃ;

Massu vuttaṃ pumamukhe, bhū tvitthī bhamuko bhamu.

260.

Bappo [khappo (ṭī.)] nettajala’ssūni, nettatārā kanīnikā;

Vadanaṃ tu mukhaṃ tuṇḍaṃ, vattaṃ lapana mānanaṃ.

261.

Dvijo lapanajo danto, dasano radano rado;

Dāṭhā tudantabhedasmiṃ, apāṅgo tvakkhikoṭisu.

262.

Dantāvaraṇa moṭṭho cā, pya’dharo dasanacchado;

Gaṇḍo kapolo hanvitthī [gaṇḍatthī (ṭī.) hanvatthī=hanu+itthī; hana+u (ṇvādi)],

Cubukaṃ tva’ dharā adho.

263.

Galo ca kaṇṭho gīvā ca, kandharā ca sirodharā;

Kambugīvā tu yā gīvā, suvaṇṇāliṅgasannibhā;

Aṅkitā tīhi lekhāhi, kambugīvā thavā matā.

264.

Aṃso nitthī bhujasiro, khandho tassandhi jattu taṃ;

Bāhumūlaṃ tu kaccho, dho, tva’ssa passa manitthiyaṃ.

265.

Bāhu bhujādvīsu bāhā, hattho tu kara pāṇayo;

Maṇibandho pakoṭṭhanto, kapparo tu kapoṇya’tha.

266.

Maṇibandha kaniṭṭhānaṃ, pāṇissa karabho,ntaraṃ;

Karasākhā, ṅgulī tā tu, pañca, ṅguṭṭho ca tajjanī;

Majjhimā nāmikā cāpi, kaniṭṭhā’ti kamā siyuṃ.

267.

Padeso tālagokaṇṇā, vidatthi,tthī kamā tate;

Tajjanyādiyute’ṅguṭṭhe, pasato pāṇi kuñcito.

268.

Ratanaṃ kukku hattho tha, pume karapuṭo,ñjali;

Karajo tu nakho nitthī, khaṭako muṭṭhi ca dvīsu.

269.

Byāmo sahakarā bāhu, dve passadvayavitthatā;

Uddhantata bhujaposa, ppamāṇe porisaṃ tisu.

270.

Uro ca hadayaṃ cātha, thano kuca payodharā;

Cūcukaṃ tu thanaggasmiṃ, piṭṭhaṃ tu piṭṭhi nāriyaṃ.

271.

Majjho’nitthī vilaggo ca, majjhimaṃ kucchi [catukkaṃ udare; 944-gāthāpi passitabbā] tu dvisu;

Gahaṇītthyudaraṃ gabbho, koṭṭhonto kucchisambhave.

272.

Jaghanaṃ tu nitambo ca, soṇī ca kaṭi nāriyaṃ;

Aṅgajātaṃ rahassaṅgaṃ, vatthaguyhañca mehanaṃ.

273.

Nimittañca varaṅgañca, bījañca phalameva ca;

Liṅgaṃ aṇḍaṃ tu koso ca, Yoni tvitthīpumebhagaṃ.

 

274.

Asuci sambhavo sukkaṃ, pāyu tu purise gudaṃ;

Vā pume gūtha karīsa, vaccāni ca malaṃ chakaṃ.

275.

Uccāro mīḷha mukkāro, passāvo mutta muccate;

Pūtimuttañca gomutte, ssādīnaṃ chakaṇaṃ male.

276.

Dvīsvadho nābhiyā vatthi, ucchaṅga’ṅkā tu’bho pume;

Ūru satthi pume ūru, pabbaṃ tu jāṇu jaṇṇu ca.

277.

Gopphako pādagaṇṭhipi, pume tu paṇhi pāsaṇi;

Pādaggaṃ papado pādo, tu pado caraṇañca vā.

278.

Aṅgaṃtva’vayavo vutto, phāsulikā tu phāsukā;

Paṇḍake aṭṭhi dhātvitthī, galantaṭṭhi tu akkhako.

279.

Kapparo tu kapālaṃ vā, kaṇḍarā tu mahāsirā;

Pume nhāru citthī sirā, dhamanī tha rasaggasā.

280.

Rasaharaṇya’tho maṃsa, māmisaṃ pisitaṃ bhave;

Tiliṅgikaṃ tu vallūra, muttattaṃ atha lohitaṃ.

281.

Rudhiraṃ soṇitaṃ rattaṃ, lālā kheḷo elā bhave;

Purise māyu pittañca, semho nitthī silesumo.

282.

Vasā vilīnasneho tha, medo ceva vapā bhave;

Ākappo veso nepacchaṃ, maṇḍanaṃ tu pasādhanaṃ.

283.

Vibhūsanaṃ cābharaṇaṃ, alaṅkāro pilandhanaṃ;

Kirīṭa makuṭā’nitthī, cūḷāmaṇi siromaṇi.

284.

Siroveṭhana muṇhīsaṃ, kuṇḍalaṃ kaṇṇaveṭhanaṃ;

Kaṇṇikā kaṇṇapūro ca, siyā kaṇṇavibhūsanaṃ.

285.

Kaṇṭhabhūsā tu gīveyyaṃ, hāro muttāvali’tthiyaṃ;

Niyuro valayo nitthī, kaṭakaṃ parihārakaṃ.

286.

Kaṅkaṇaṃ karabhūsā tha, kiṅkiṇī [kiṃkaṇī kiṃ kaṇikā (ka.)] khuddaghaṇṭikā;

Aṅgulīyaka maṅgulyā, bharaṇaṃ, sākkharaṃ tu taṃ.

287.

Muddikā’ṅgulimuddā tha, rasanā mekhalā bhave;

Keyūra maṅgadañceva, bāhumūlavibhūsanaṃ.

288.

Pādaṅgadaṃ tu mañjīro, pādakaṭaka nūpurā;

 

289.

Alaṅkārappabhedā tu, mukhaphullaṃ tatho’ṇṇataṃ;

Uggatthanaṃ giṅgamaka, miccevamādayo siyuṃ.

290.

Cela macchādanaṃ vatthaṃ, vāso vasana maṃsukaṃ;

Ambarañca paṭo nitthī, dussaṃ colo ca sāṭako.

291.

Khomaṃ dukūlaṃ koseyyaṃ, pattuṇṇaṃ kambalo ca vā;

Sāṇaṃ koṭamburaṃ bhaṅga, ntyādi vatthantaraṃ mataṃ.

292.

Nivāsana ntarīyānya, ntaramantaravāsako;

Pāvāro tu’ttarāsaṅgo, upasaṃbyāna muttaraṃ.

293.

Uttarīya matho vattha, mahatanti mataṃ navaṃ;

Nantakaṃ kappaṭo jiṇṇa, vasanaṃ tu paṭaccaraṃ.

294.

Kañcuko vāravāṇaṃ vā, tha vatthāvayave dasā;

Nālipaṭṭoti kathito, uttamaṅgamhi kañcuko.

295.

Āyāmo dīghatā roho, Pariṇāho visālatā.

 

296.

Arahaddhajo ca kāsāya, kāsāvāni ca cīvaraṃ;

Maṇḍalaṃ tu tadaṅgāni, vivaṭṭa kusiādayo.

297.

Phala,ttaca, kimi, romā, nyetā vatthassa yoniyo;

Phālaṃ kappāsikaṃ tīsu, khomādī tu tacabbhavā.

298.

Koseyyaṃ kimijaṃ, roma, mayaṃ tu kambalaṃ bhave;

Samānatthā javanikā, sā tirokaraṇī pyatha.

299.

Punnapuṃsaka mullocaṃ, vitānaṃ dvaya mīritaṃ;

Nahānañca sināne tho, bbaṭṭanu’mmajjanaṃ samaṃ.

300.

Visesako tu tilako, tyūbho nitthī ca cittakaṃ;

Candano nitthiyaṃ gandha, sāro malayajo pyatha.

301.

Gosīsaṃ telapaṇṇikaṃ, pume vā haricandanaṃ;

Tilapaṇṇī tu pattaṅga, rañjanaṃ rattacandanaṃ.

302.

Kāḷānusārī kāḷiyaṃ, lohaṃ tvā’garu cā’gaḷu;

Kāḷāgarutu kāḷe’smiṃ, turukkhotu ca piṇḍako.

303.

Katthūrikā migamado, kuṭṭhaṃ tu ajapālakaṃ;

Lavaṅgaṃ devakusumaṃ, kasmīrajaṃ tu kuṅkumaṃ.

304.

Yakkhadhūpo sajjulaso, takkolaṃ tu ca kolakaṃ;

Kosaphala matho jāti, kosaṃ jātiphalaṃ bhave.

305.

Ghanasāro sitabbho ca, kappūraṃ punnapuṃsake;

Alattako yāvako ca, lākhā jatu napuṃsake.

306.

Sirivāso tu sarala, ddavo’ ñjanaṃ tu kajjalaṃ;

Vāsacuṇṇaṃ vāsayogo, vaṇṇakaṃ tu vilepanaṃ.

307.

Gandhamālyādisaṅkhāro, yo taṃ vāsana muccate;

Mālā mālyaṃ pupphadāme [pupphaṃ dāmaṃ (ka.)], bhāvitaṃ vāsitaṃ tisu.

308.

Uttaṃso sekharā’ veḷā, muddhamālye vaṭaṃsako;

Seyyā ca sayanaṃ senaṃ, pallaṅko tu ca mañcako.

309.

Mañcādhāro paṭipādo, mañcaṅge tvaṭanī tthiyaṃ,

310.

Kuḷīrapādo āhacca, pādo ceva masārako;

Cattāro bundikābaddho, time mañcantarā siyuṃ.

311.

Bibbohanaṃ co’ padhānaṃ, pīṭhikā pīṭha māsanaṃ;

Kocchaṃ tu bhaddapīṭhe thā, sandī pīṭhantare matā.

312.

Mahanto kojavo dīgha, Lomako gonako mato;

Uṇṇāmayaṃ tvattharaṇaṃ, cittakaṃ vānacittakaṃ.

313.

Ghanapupphaṃ paṭalikā, setaṃ tu paṭikā pyatha;

Dvidasekadasānyu’ dda,lomi ekantalomino.

314.

Tadeva soḷasitthīnaṃ, naccayoggañhi kuttakaṃ;

Sīhabyagghādirūpehi, cittaṃ vikatikā bhave.

315.

Kaṭṭissaṃ koseyyaṃ ratana, parisibbita mattharaṇaṃ kamā;

Kosiyakaṭṭissamayaṃ, kosiyasuttena pakatañca.

316.

Dīpo padīpo pajjoto, pume tvādāsa dappaṇā;

Geṇḍuko kaṇḍuko tāla, vaṇṭaṃ tu bījanītthiyaṃ.

317.

Caṅkoṭako karaṇḍo ca, samuggo sampuṭo bhave;

Gāmadhammo asaddhammo, byavāyo methunaṃ rati.

318.

Vivāho payamā pāṇi, ggaho pariṇayo pyatha;

Tivaggo dhamma, kāma,tthā, catuvaggo samokkhakā.

319.

Khujjo ca gaṇḍulo rassa, vāmanā tu lakuṇḍako;

Paṅgulo pīṭhasappī ca, paṅgu chinniriyāpatho.

320.

Pakkho khañjo tu khoṇḍo tha, Mūgo suññavaco bhave;

Kuṇī hatthādivaṅko ca, valiro tu ca kekaro.

321.

Nikkesasīso khallāṭo, Muṇḍo tu bhaṇḍu muṇḍiko;

Kāṇo akkhīna mekena, Suñño andho dvayena tha.

 

322.

Badhiro sutihīno tha, gilāno byādhitā’turā;

Ummādavati ummatto, khujjādī vāccaliṅgikā.

323.

Ātaṅko āmayo byādhi, gado rogo rujāpi ca;

Gelaññākalla mābādho, Soso tu ca khayo siyā.

 

324.

Pīnaso [pīnāsotipi pāṭho] nāsikārogo, Ghāne siṅghānikā ssavo;

Ñeyyaṃ tva’ru vaṇo nitthī, phoṭo tu piḷakā bhave.

325.

Pubbo pūyo tha rattāti, sāro pakkhandikā pyatha;

Apamāro apasmāro, pādaphoṭo vipādikā.

326.

Vuḍḍhirogo tu vātaṇḍaṃ, sīpadaṃ bhārapādatā;

Kaṇḍū kaṇḍūti kaṇḍūyā, khajju kaṇḍūvanaṃ pyatha.

327.

Pāmaṃ vitacchikā kacchu, sotho tu sayathū’dito;

Dunnāmakañca arisaṃ, chaddikā vamathū’dito.

328.

Davathu paritāpo tha, tilako tilakāḷako;

Visūcikā iti mahā, vireko tha bhagandalo [bhagandaro (ka.)].

329.

Meho jaro kāsa sāsā, kuṭṭhaṃ sūlāmayantarā;

Vutto vejjo bhisakko ca, rogahārī tikicchako.

330.

Sallavejjo sallakatto, tikicchā tu patikriyā;

Bhesajja magado ceva, bhesajaṃ mo’sadhaṃ pyatha.

331.

Kusalā nāmayā rogyaṃ, Atha kallo nirāmayoti,

 

Naravaggo niṭṭhito.

 

2.4. Catubbaṇṇavagga

2.4.1. Khattiyavagga

332.

Kulaṃ vaṃso ca santānā, bhijanā gotta manvayo;

Thiyaṃ santatya tho vaṇṇā, cattāro khattiyādayo.

333.

Kulīno sajjano sādhu, Sabhyo cāyyo mahākulo;

Rājā bhūpati bhūpālo, patthivo ca narādhipo.

334.

Bhūnātho jagatipālo, disampati janādhipo;

Raṭṭhādhipo naradevo, bhūmipo bhūbhujo pyatha.

335.

Rājañño khattiyo khattaṃ, muddhābhisitta bāhujā;

Sabbabhummo cakkavattī, bhūpoñño maṇḍalissaro.

336.

Pume licchavi vajjī ca, sakyo tu sākiyo tha ca;

Bhaddakaccānā [bhaddā kaccānā (ṭī.)] rāhula, mātā bimbā yasodharā.

337.

Koṭīnaṃ heṭṭhimantena, sataṃ yesaṃ nidhānagaṃ;

Kahāpaṇānaṃ divasa, vaḷañjo vīsatambaṇaṃ.

338.

Te khattiyamahāsālā, sīti koṭidhanāni tu;

Nidhānagāni divasa, vaḷañjo ca dasambaṇaṃ.

339.

Yesaṃ dvijamahāsālā, tadupaḍḍhe nidhānage;

Vaḷañje ca gahapati, mahāsālā dhane siyuṃ.

340.

Mahāmatto padhānañca, matisajīvo mantinī;

Sajīvo sacivā, macco, senānī tu camūpati.

341.

Nyāsādīnaṃ vivādānaṃ, akkhadasso padaṭṭhari;

Dovāriko patīhāro, dvāraṭṭho dvārapālako.

342.

Anīkaṭṭhoti rājūnaṃ, aṅgarakkhagaṇo mato;

Kañcukī sovidallo ca, anujīvī tu sevako.

343.

Ajjhakkho dhikato ceva, Heraññiko tu nikkhiko;

Sadesānantaro sattu, mittorājā tato paraṃ.

344.

Amitto ripu verī ca, sapattā rāti satva’ri; (Sattu+ari)

Paccatthiko paripanthī, paṭipakkhā hitāparo.

345.

Paccāmitto vipakkho ca, paccanīka virodhino;

Viddesī ca diso diṭṭho,thā nurodho nuvattanaṃ.

346.

Mitto nitthī vayasso ca, sahāyo [suhajjo (ṭī.)] suhado sakhā;

Sambhatto daḷhamitto tha, sandiṭṭho diṭṭhamattako.

347.

Caro ca guḷhapuriso, pathāvī pathiko’ddhagū;

Dūto tu sandesaharo, gaṇako tu muhuttiko.

348.

Lekhako lipikāro ca, vaṇṇo tu akkharo pyatha;

Bhedo daṇḍo sāma dānā, nyupāyā caturo ime.

349.

Upajāpotu bhedo ca, daṇḍo tu sāhasaṃ damo;

 

350.

Sāmya’ macco sakhā koso, duggañca vijitaṃ balaṃ;

Rajjaṅgānīti sattete, siyuṃ pakatiyo pica.

351.

Pabhāvu’ssāha, mantānaṃ, vasā tisso hi sattiyo;

Pabhāvo daṇḍajo tejo, Patāpo tu ca kosajo.

 

352.

Manto ca mantanaṃ so tu, catukkaṇṇo dvigocaro;

Tigocaro tu chakkaṇṇo, rahassaṃ guyha muccate.

353.

Tīsu vivitta vijana, channā, raho raho byayaṃ;

Vissāso tu ca vissambho, Yuttaṃ tvo’pāyikaṃ tisu.

 

354.

Ovādo cānusiṭṭhitthī, pumavajje nusāsanaṃ;

Āṇā ca sāsanaṃ ñeyyaṃ, uddānaṃ tu ca bandhanaṃ.

355.

Āgu vutta [mantu (ka.)] maparādho, karo tu bali muccate;

Puṇṇapatto tuṭṭhidāyo, upadā tu ca pābhataṃ.

356.

Tatho’pāyana mukkoco, paṇṇākāro paheṇakaṃ;

Suṅkaṃ tvanitthī gumbādi, deyye thā’yo dhanāgamo.

357.

Ātapattaṃ tathā chattaṃ, raññaṃ tu hemamāsanaṃ;

Sīhāsanaṃ atho vāḷa, bījanītthī ca cāmaraṃ.

358.

Khaggo ca chatta muṇhīsaṃ, pādukā vālabījanī;

Ime kakudhabhaṇḍāni, bhavanti pañca rājunaṃ.

359.

Bhaddakumbho puṇṇakumbho, bhiṅkāro jaladāyako;

Hatthi,ssa,ratha,pattī tu, senā hi caturaṅginī.

360.

Kuñjaro vāraṇo hatthī, mātaṅgo dvirado gajo;

Nāgo dvipo ibho dantī, Yūthajeṭṭho tu yūthapo.

 

361.

Kāḷāvaka gaṅgeyyā, paṇḍara tambā ca piṅgalo gandho;

Maṅgala hemo’posatha, Chaddantā gajakulāni etāni.

 

362.

Kalabho ceva bhiṅkotha, pabhinno matta gajjitā;

Hatthighaṭā tu gajatā, hatthīnī tu kareṇukā.

363.

Kumbho hatthisiropiṇḍā, kaṇṇamūlaṃ tu cūlikā;

Āsanaṃ khandhadesamhi, pucchamūlaṃ tu mecako.

364.

Ālāna māḷhako thambho, nitthītu nigaḷo’nduko;

Saṅkhalaṃ tīsvatho gaṇḍo, Kaṭo dānaṃ tu so mado.

 

365.

Soṇḍo tu dvīsu hattho tha, Karaggaṃ pokkharaṃ bhave;

Majjhamhi bandhanaṃ kacchā, kappano tu kuthādayo.

366.

Opavayho rājavayho, sajjito tu ca kappito;

Tomaro nitthiyaṃ pāde, siyā vijjhanakaṇṭako.

367.

Tuttaṃ tu kaṇṇamūlamhi, matthakamhi tu aṅkuso;

Hatthāroho hatthimeṇḍo, Hatthipo hatthigopako.

 

368.

Gāmaṇīyo tu mātaṅga, hayādyācariyo bhave;

Hayo turaṅgo turago, Vāho asso ca sindhavo.

 

369.

Bhedo assataro tassā, Jāniyo tu kulīnako;

Sukhavāhī vinīto tha, Kisoro hayapotako.

 

370.

Ghoṭako tu khaḷuṅko tha, javano ca javādhiko;

Mukhādhānaṃ khalīno vā, kasā tva ssābhitāḷinī.

371.

Kusā tu nāsarajjumhi, vaḷavā’ssā khuro saphaṃ;

Puccha manitthī naṅguṭṭhaṃ, vālahattho ca vāladhi.

372.

Sandano ca ratho phussa, ratho tu naraṇāya so;

Cammāvuto ca veyaggho, Deppo byagghassa dīpino.

373.

Sivikā yāpyayānañcā, nitthī tu sakaṭo pya’naṃ [(sakaṭo pi+anaṃ)];

Cakkaṃ rathaṅga mākhyātaṃ, tassanto nemi nāriyaṃ.

374.

Tammajjhe piṇḍikā nābhi, kubbaro tu yugandharo;

Akkhaggakīle āṇītthī, varutho rathagutya’tha.

375.

Dhuro mukhe rathassaṅgā, tva kkho pakkharaādayo;

Yānañca vāhanaṃ yoggaṃ, sabbahatthyādivāhane.

376.

Rathacārī tu sūto ca, pājitā ceva sārathī;

Rathāroho ca rathiko, Rathī yodho tu yo bhaṭo.

 

377.

Padāti pattī tu pume, padago padiko mato;

Sannāho kaṅkaṭo vammaṃ, kavaco vā uracchado.

378.

Jālikā tha ca sannaddho, sajjo ca vammiko bhave;

Āmukko paṭimukko tha, purecārī purecaro.

379.

Pubbaṅgamo puregāmī, mandagāmī tu mantharo;

Javano turito vegī, jetabbaṃ jeyya muccate.

380.

Sūra vīrā tu vikkanto, sahāyo nucaro samā;

Sannaddhappabhutī tīsu, pātheyyaṃ tu ca sambalaṃ.

381.

Vāhinī dhajinī senā, camū cakkaṃ balaṃ tathā;

Anīko vā tha vinyāso, Byūho senāya kathyate.

 

382.

Hatthī dvādasaposo,ti, Puriso turago, ratho;

Catuposoti etena, lakkhaṇenā dhamantato.

383.

Hatthānīkaṃ hayānīkaṃ, rathānīkaṃ tayo tayo;

Gajādayo sasatthā tu, pattānīkaṃ catujjanā.

384.

Saṭṭhivaṃsakalāpesu, paccekaṃ saṭṭhidaṇḍisu;

Dhūlīkatesu senāya, yantiyā kkhobhanī[akkhobhiṇī (ka.)] tthiyaṃ.

385.

Sampatti sampadā lakkhī, sirī vipatti āpadā;

Athā vudhañca [āyudhantipi pāṭho] heti’tthī, satthaṃ paharaṇaṃ bhave.

386.

Muttāmutta mamuttañca, pāṇito muttameva ca;

Yantamuttanti sakalaṃ, āyudhaṃ taṃ catubbidhaṃ.

387.

Muttāmuttañca yaṭṭhyādi, amuttaṃ churikādikaṃ;

Pāṇimuttaṃ tu satyādi, yantamuttaṃ sarādikaṃ.

388.

Issāso dhanu kodaṇḍaṃ, cāpo nitthī sarāsanaṃ;

Atho guṇo jiyā jyā tha, Saro patti ca sāyako.

 

389.

Vāṇo kaṇḍa musu dvīsu, khurappo [urappo (ka.)] tejanā’sanaṃ;

Tūṇītthiyaṃ kalāpo ca, tūṇo tūṇīra vāṇadhi.

390.

Pakkho tu vājo diddho tu, visappito saro bhave;

Lakkhaṃ vejjhaṃ sarabyañca, sarābhyāso tu’pāsanaṃ.

391.

Maṇḍalaggo tu nettiṃso, asi khaggo ca sāyako;

Kositthī tabbidhāne tho, tharu khaggādimuṭṭhiyaṃ.

392.

Kheṭakaṃ phalakaṃ cammaṃ, illī tu karapālikā;

Churikā satya’siputtī, laguḷo tu ca muggaro.

393.

Sallo nitthi saṅku pume, vāsī tu tacchanītthiyaṃ;

Kuṭhārī [kudhārī (ṭī.)] tthīpharasuso, ṭaṅko pāsāṇadāraṇo.

394.

Kaṇayo bhindivāḷo ca, cakkaṃ kunto gadā tathā;

Satyā’dī satthabhedā tha, Koṇo’sso koṭi nāriyaṃ.

 

395.

Niyyānaṃ gamanaṃ yātrā, paṭṭhānañca gamo gati;

Cuṇṇo paṃsu rajo ceva, dhūlī’tthī reṇu ca dvisu.

396.

Māgadho madhuko vutto, vandī tu thutipāṭhako;

Vetāḷiko bodhakaro, Cakkiko tu ca ghaṇṭiko.

 

397.

Ketu dhajo paṭākā ca, kadalī ketanaṃ pyatha;

Yo’haṃkāro’ññamaññassa, sā’ hamahamikā bhave.

398.

Balaṃ thāmo sahaṃ satti, vikkamo tvatisūratā;

Raṇe jitassa yaṃ pānaṃ, jayapānanti taṃ mataṃ.

399.

Saṅgāmo sampahāro cā, nitthiyaṃ samaraṃ raṇaṃ;

Ājitthī āhavo yuddha, māyodhanañca saṃyugaṃ.

400.

Bhaṇḍanaṃ tu vivādo ca, viggaho kalaha medhagā;

Mucchā moho tha pasayho, Balakkāro haṭho bhave.

 

401.

Uppādo[uppāto (ka.)1027-gāthā passitabbā] bhūtavikati, yā subhāsubhasūcikā;

Īti tvitthī ajaññañca, upasaggo upaddavo.

402.

Nibbuddhaṃ[niyuddhaṃ (ka.)] mallayuddhamhi, jayo tu vijayo bhave;

Parājayo raṇe bhaṅgo, palāyana mapakkamo.

403.

Māraṇaṃ hananaṃ ghāto, nāsanañca nisūdanaṃ;

Hiṃsanaṃ saraṇaṃ hiṃsā, vadho sasana ghātanaṃ.

404.

Maraṇaṃ kālakiriyā, palayo maccu accayo;

Nidhano nitthiyaṃ nāso, kālo’nto cavanaṃ bhave.

405.

Tīsu peto pareto ca, Mato tha citako cito;

Āḷahanaṃ susānañcā, nitthiyaṃ kuṇapo chavo.

406.

Kabandho nitthiyaṃ deho, sirosuñño sahakriyo;

Atha sivathikā vuttā, susānasmiñhi āmake.

407.

Vandītthiyaṃ karamaro, pāṇo tva’su pakāsito;

Kārā tu bandhanāgāraṃ, kāraṇā tu ca yātanā.

Iti khattiyavaggo.

2.4.2 Brāhmaṇavagga

 

408.

Brahmabandhu dvijo vippo, brahmā bhovādī brāhmaṇo;

Sottiyo chandaso so tha, Sissa’ ntevāsino pume.

 

409.

Brahmacārī gahaṭṭho ca, vanappattho ca bhikkhuti;

Bhavanti cattāro ete, assamā punnapuṃsake.

410.

Carantā saha sīlādī, sabrahmacārino mithu;

Upajjhāyo upajjhā thā, cariyo nissayadādiko [nissayadāyako (ṭī.)].

411.

Upanīyā thavā pubbaṃ, veda majjhāpaye dvijo;

Yo saṅgaṃ sarahassañcā, cariyo brāhmaṇesu so.

412.

Pārampariya metihyaṃ, upadeso tathe’tihā;

Yāgo tu katu yañño tha, vedītthī bhū parikkhatā.

413.

Assamedho ca purisa, medho ceva niraggaḷo;

Sammāpāso vājapeyya, miti yāgā mahā ime.

414.

Itvijo [iditvijo (ṭī.)] yājako cātha,

Sabhyo sāmājiko pyatha;

Parisā sabhā samajjā ca, tathā samiti saṃsado.

415.

Catasso parisā bhikkhu, bhikkhunī ca upāsakā;

Upāsikāyoti imā, thavā ṭṭha parisā siyuṃ.

416.

Tāvatiṃsa,dvija,kkhatta,māra,ggahapatissa ca;

Samaṇānaṃ vasā cātu, mahārājika, brahmunaṃ.

417.

Gāyattippamukhaṃ chandaṃ, catuvīsa’kkharaṃ tu yaṃ;

Vedāna mādibhūtaṃ sā, sāvittī tipadaṃ siyā.

418.

Habyapāke caru mato, sujā tu homadabbiyaṃ;

Paramannaṃ tu pāyāso, habyaṃ tu havi kathyate.

419.

Yūpo thūṇāyaṃ nimmantya, dārumhi tva’raṇī dvisu;

Gāhappaccā’havanīyo, dakkhiṇaggi tayo’ ggayo.

420.

Cāgo vissajjanaṃ dānaṃ, vossaggo cāpadesanaṃ;

Vissāṇanaṃ vitaraṇaṃ, vihāyitā pavajjanaṃ.

421.

Pañca mahāpariccāgo, vutto seṭṭha, dhanassa ca;

Vasena putta dārānaṃ, rajjassa’ ṅgāna meva ca.

422.

Annaṃ pānaṃ gharaṃ vatthaṃ, yānaṃ mālā vilepanaṃ;

Gandho seyyā padīpeyyaṃ, dānavatthū siyuṃ dasa.

423.

Matatthaṃ tadahe dānaṃ, tīsveta muddhadehikaṃ;

Pitudānaṃ tu nivāpo, saddhaṃ tu taṃva sātthato.

424.

Pume atithi āgantu, pāhunā vesikā pyatha;

Aññattha gantu micchanto, gamiko thā ggha magghiyaṃ.

425.

Pajjaṃ pādodakādo tha, sattā’gantvādayo tisu;

Apacitya’ccanā pūjā, pahāro bali mānanā.

426.

Namassā tu namakkāro, vandanā cābhivādanaṃ;

Patthanā paṇidhānañca, purise paṇidhīrito.

427.

Ajjhesanā tu sakkāra, pubbaṅgamaniyojanaṃ;

428.

Pariyesanā nvesanā, pariyeṭṭhi gavesanā;

Upāsanaṃ tu sussūsā, sā pāricariyā bhave.

429.

Mona mabhāsanaṃ tuṇhī, bhāvo tha paṭipāṭi sā;

Anukkamo pariyāyo, anupubbya’pume kamo.

430.

Tapo ca saṃyamo sīlaṃ, niyamo tu vatañca vā;

Vītikkamo’ jjhacāro tha, viveko puthugattatā.

431.

Khuddānukhuddakaṃ ābhi, samācārika muccate;

Ādibrahmacariyaṃ tu, tadaññaṃ sīla mīritaṃ.

432.

Yo pāpehi upāvatto, vāso saddhiṃ guṇehi so;

Upavāsoti viññeyyo, sabbabhogavivajjito.

433.

Tapassī bhikkhu samaṇo, pabbajito tapodhano;

Vācaṃyamo tu muni ca, tāpaso tu isī rito.

434.

Yesaṃyatindriyagaṇā, yatayo vasino ca te;

Sāriputto’patisso tu, dhammasenāpatī rito.

435.

Kolito moggallāno tha, Ariyo dhigato siyā;

Sotāpannādikā sekhā, nariyo tu puthujjano.

436.

Aññā tu arahattañca, thūpo tu cetiyaṃ bhave;

Dhammabhaṇḍāgāriko ca, ānando dve samā tha ca.

437.

Visākhā migāramātā, sudatto’ nāthapiṇḍiko;

438.

Bhikkhupi sāmaṇero ca, sikkhamānā ca bhikkhunī;

Sāmaṇerīti kathitā, pañcete sahadhammikā.

439.

Patto ticīvaraṃ kāya, bandhanaṃ vāsi sūci ca;

Parissāvana miccete, parikkhārā’ṭṭha bhāsitā.

440.

Sāmaṇero ca samaṇu, ddeso cātha digambaro;

Aceḷako nigaṇṭho ca, jaṭilo tu jaṭādharo.

441.

Kuṭīsakādikā catu, ttiṃsa dvāsaṭṭhi diṭṭhiyo;

Iti channavuti ete, pāsaṇḍā sampakāsitā.

442.

Pavitto payato pūto, cammaṃ tu ajinaṃ pyatha;

Dantapoṇo dantakaṭṭhaṃ, vakkalo vā tirīṭakaṃ.

443.

Patto pātitthiyaṃnitthī, kamaṇḍalu tu kuṇḍikā;

Athālambaṇadaṇḍasmiṃ, kattarayaṭṭhi nāriyaṃ.

444.

Yaṃ dehasādhanāpekkhaṃ, niccaṃ kammamayaṃ yamo;

Āgantusādhanaṃ kammaṃ, aniccaṃ niyamo bhave.

Iti brāhmaṇavaggo.

2.4.3. Vessavagga

445.

Vesso ca vesiyāno tha, jīvanaṃ vutti jīvikā;

Ājīvo vattanaṃ cātha, kasikammaṃ kasitthiyaṃ.

446.

Vāṇijjañca vaṇijjā tha, gorakkhā pasupālanaṃ;

Vessassa vuttiyo tisso, gahaṭṭhā’gārikā gihi.

447.

Khettājīvo kassako tha, khettaṃ kedāra muccate;

Leḍḍu’tto mattikākhaṇḍo, khaṇitti’tthya’vadāraṇaṃ.

448.

Dāttaṃ lavitta masitaṃ [‘‘asita’’ saddo puṃnapuṃsake-1005-gāthā passitabbā], patodo tutta pājanaṃ;

Yottaṃ tu rajju rasmitthī, phālo tu kasako bhave.

449.

Naṅgalañca halaṃ sīro, īsā naṅgaladaṇḍako;

Sammā tu yugakīlasmiṃ, sītā tu halapaddhati.

450.

Muggādike paraṇṇañca, pubbaṇṇaṃ sāliādike;

Sāli vīhi ca kudrūso, godhumo varako yavo;

Kaṅgūti satta dhaññāni, nīvārādī tu tabbhidā.

451.

Caṇako ca kaḷāyo tha, Siddhattho sāsapo bhave.

 

452.

Atha kaṅgu piyaṅgu’tthī, ummā tu atasī bhave;

Kiṭṭhañca sassaṃ dhaññañca [viññeyyaṃ (ṭī.)], vīhi thambakarī [thambhakarī (ka.)] rito.

453.

Kaṇḍo tu nāḷa matha so, palālaṃ nitthi nipphalo;

Bhusaṃ kaliṅgaro cātha, thuso dhaññattace tha ca.

454.

Setaṭṭikā sassarogo, Kaṇo tu kuṇḍako bhave;

Khalo ca dhaññakaraṇaṃ, thambo[thambho (ka.)] gumbo tiṇādinaṃ.

455.

Ayoggo musalo nitthī, kullo suppa manitthiyaṃ;

Atho’ddhanañca culli’tthī, kilañjo tu kaṭo bhave.

456.

Kumbhī’tthī piṭharo kuṇḍaṃ, khaḷopyu’kkhali thālyu’khā;

Kolambo cātha maṇikaṃ, bhāṇako ca arañjaro.

457.

Ghaṭo dvīsu kuṭo nitthī, kumbho kalasa, vārakā;

Kaṃso bhuñjanapatto thā, mattaṃ patto ca bhājanaṃ.

458.

Aṇḍupakaṃ cumbaṭakaṃ, sarāvo tu ca mallako;

Pume kaṭacchudabbi’tthī, kusūlo koṭṭha muccate.

459.

Sāko anitthiyaṃ ḍāko, siṅgīveraṃtu addakaṃ;

Mahosadhaṃ tu taṃ sukkhaṃ, maricaṃ tu ca kolakaṃ.

460.

Sovīraṃ kañjiyaṃ vuttaṃ, āranāḷaṃ thusodakaṃ;

Dhaññambilaṃ biḷaṅgo tha, lavaṇaṃ loṇa muccate.

461.

Sāmuddaṃ sindhavo nitthī, kāḷaloṇaṃ tu ubbhidaṃ;

Biḷakaṃ [biḷāla (ka.)] ceti pañcete, pabhedā lavaṇassa hi.

462.

Guḷo ca phāṇitaṃ khaṇḍo, macchaṇḍī sakkharā iti;

Ime ucchuvikārā tha, guḷasmiṃ visakaṇṭakaṃ.

463.

Lājā siyā’kkhataṃ cātha, dhānā bhaṭṭhayave bhave;

Abaddhasattu mantho ca, pūpā’ pūpā tu piṭṭhako.

464.

Bhattakāro sūpakāro, sūdo āḷāriko tathā;

Odaniko ca rasako, sūpo tu byañjanaṃ bhave.

465.

Odano vā kuraṃ bhattaṃ, bhikkhā cā’nna mathā sanaṃ;

Āhāro bhojanaṃ ghāso, Taralaṃ yāgu nāriyaṃ.

 

466.

Khajjaṃ tu bhojja leyyāni, peyyanti catudhā’sanaṃ;

Nissāvo ca tathā’cāmo, Ālopo kabaḷo bhave.

 

467.

Maṇḍo nitthīrasaggasmiṃ, vighāso bhuttasesake;

Vighāsādo ca damako, pipāsā tu ca tassanaṃ.

468.

Khuddā jighacchā, maṃsassa, paṭicchādaniyaṃ raso;

Udreko ceva uggāro, sohiccaṃ titti tappanaṃ.

469.

Kāmaṃ tviṭṭhaṃ nikāmañca, pariyattaṃ yathacchitaṃ;

Kayavikkayiko sattha,vāhā’ paṇika vāṇijā.

470.

Vikkayiko tu vikketā, Kayiko tu ca kāyiko;

Uttamaṇṇo ca dhaniko, dhamaṇṇo tu iṇāyiko.

471.

Uddhāro tu iṇaṃ vuttaṃ, mūlaṃ tu pābhataṃ bhave;

Saccāpanaṃ saccaṃkāro, vikkeyyaṃ paṇiyyaṃ tisu.

472.

Paṭidānaṃ parivatto, nyāso tū’panidhī rito;

 

473.

Aṭṭhārasantā saṅkhyeyye, saṅkhyā ekādayo tisu;

Saṅkhyāne tu ca saṅkhyeyye, ekatte vīsatādayo;

Vaggabhede bahuttepi, tā ānavuti nāriyaṃ.

474.

Sataṃ sahassaṃ niyutaṃ [nahutaṃ-nayutaṃ (katthaci)], lakkhaṃ koṭi pakoṭiyo;

Koṭipakoṭi nahutaṃ, tathā ninnahutampi ca.

475.

Akkhobhanītthiyaṃ [akkhobhiṇī (ka.)] bindu, abbudañca nirabbudaṃ;

Ahahaṃ ababaṃ cevā, ṭaṭaṃ sogandhi kuppalaṃ.

476.

Kumudaṃ puṇḍarīkañca, padumaṃ kathānampi ca;

Mahākathānā’saṅkhyeyyā, ni’ccetāsu satādi ca.

477.

Koṭyādikaṃ dasaguṇaṃ, satalakkhaguṇaṃ kamā;

Catuttho’ḍḍhena aḍḍhuḍḍho, Tatiyo ḍḍhatiyo tathā.

 

478.

Aḍḍhateyyo diyaḍḍho tu, Divaḍḍho dutiyo bhave;

Tulā, pattha, ṅguli, vasā, tidhā māna matho siyā.

479.

Cattāro vihayo guñjā, Dve guñjā māsako bhave;

Dve akkhā māsakā pañca, kkhānaṃ dharaṇamaṭṭhakaṃ.

480.

Suvaṇṇo pañcadharaṇaṃ, nikkhaṃ tvanitthi pañca te;

Pādo bhāge catutthe tha, dharaṇāni palaṃ dasa.

481.

Tulā palasataṃ cātha, bhāro vīsati tā tulā;

Atho kahāpaṇo nitthī, kathyate karisāpaṇo.

482.

Kuḍuvo pasato eko, Pattho te caturo siyuṃ;

Āḷhako caturo patthā, doṇaṃ vācaturā’ḷhakaṃ.

483.

Mānikā caturo doṇā, khārītthī catumānikā; 

Khāriyo vīsa vāho tha, Siyā kumbho dasambaṇaṃ.

 

484.

Āḷhako nitthiyaṃ tumbho, patthotu nāḷi nāriyaṃ;

Vāho tu sakaṭo cekā, Dasa doṇā tu ambaṇaṃ.

 

485.

Paṭivīso ca koṭṭhāso, Aṃso bhāgo dhanaṃ tu so;

Dabbaṃ vittaṃ sāpateyyaṃ, vasva’ttho vibhavo bhave.

486.

Koso hiraññañca katā, kataṃ kañcana, rūpiyaṃ;

Kuppaṃ tadaññaṃ tambādi, rūpiyaṃ dvaya māhataṃ.

487.

Suvaṇṇaṃ kanakaṃ jāta, rūpaṃ soṇṇañca kañcanaṃ;

Satthuvaṇṇo harī kambu, cāru hemañca hāṭakaṃ.

488.

Tapaniyaṃ hiraññaṃ ta, bbhedā cāmīkarampi ca;

Sātakumbhaṃ tathā jambu, nadaṃ siṅgī ca nāriyaṃ.

489.

Rūpiyaṃ rajataṃ sajjhu, rūpī sajjhaṃ atho vasu;

Ratanañca maṇi dvīsu, puppharāgādī tabbhidā.

490.

Suvaṇṇaṃ rajataṃ muttā, maṇi veḷuriyāni ca;

Vajirañca pavāḷanti, sattā’hu ratanāni’ me.

491.

Lohitaṅko ca paduma, rāgo rattamaṇi pyatha;

Vaṃsavaṇṇo veḷuriyaṃ, pavāḷaṃ vā ca viddumo.

492.

Masāragallaṃ kabaramaṇi, atha muttā ca muttikaṃ;

Rīti [rīrī (ṭī.)] tthī ārakūṭo vā, amalaṃ tva’bbhakaṃ bhave.

493.

Loho nitthī ayo kāḷā, Yasañca pārado raso;

Kāḷatipu tu sīsañca, haritālaṃ tu pītanaṃ.

494.

Cinapiṭṭhañca sindūraṃ, atha tūlo tathā picu;

Khuddajaṃ tu madhu khuddaṃ, madhucchiṭṭhaṃ tu sitthakaṃ.

495.

Gopālo gopa gosaṅkhyā, Gomā tu gomiko pyatha;

Usabho balībaddho [balibadda (ka.)] ca, goṇo govasabho vuso.

496.

Vuddho jaraggavo so tha, dammo vacchataro samā;

Dhuravāhī tu dhorayho, govindo dhikato gavaṃ.

497.

Vaho ca khandhadeso tha, kakudho [kakudo (ka.)] kaku vuccate;

Atho visāṇaṃ siṅgañca, rattagāvī tu rohiṇī.

498.

Gāvī ca siṅginī go ca, vañjhā tu kathyate vasā;

Navappasūtikā dhenu, vacchakāmā tu vacchalā.

499.

Gaggarī manthanītthī dve, sandānaṃ dāmamuccate;

Gomiḷho gomayo nitthī, atho sappi ghataṃ bhave.

500.

Navuddhaṭaṃ tu nonītaṃ, damimaṇḍaṃ tu matthu ca,

Khīraṃ duddhaṃ payo thaññaṃ, takkaṃ tu mathitaṃ pyatha.

501.

Khīraṃ dadhi ghataṃ takkaṃ, nonītaṃ pañca gorasā;

Urabbho meṇḍa mesā ca, uraṇo avi eḷako.

502.

Vasso tvajo chagalako, Oṭṭho tu karabho bhave;

Gadrabho tu kharo vutto, uraṇī tu ajī ajā.

Iti vessavaggo.

2.4.4. Suddavagga

503.

Suddo’ntavaṇṇo vasalo, saṃkiṇṇā māgadhādayo;

Māgadho suddakhattājo, uggo suddāya khattajo.

504.

Dvijākhattiyajo sūto, kārutu sippikopume;

Saṅghātotu sajātīnaṃ, tesaṃ seṇī dvisuccate.

505.

Tacchako tantavāyo ca, rajako ca nahāpito;

Pañcamo cammakāroti, kāravo pañcime siyuṃ.

506.

Tacchako vaḍḍhakī mato, palagaṇḍo thapatyapi;

Rathakāro tha suvaṇṇa, kāro nāḷindhamo bhave.

507.

Tantavāyo pesakāro, Mālākāro tu māliko;

Kumbhakāro kulālo tha, Tunnavāyo ca sūciko.

 

508.

Cammakāro rathakāro, kappako tu nahāpito;

Raṅgājīvo cittakāro, pukkuso pupphachaḍḍako.

509.

Veno vilīvakāro ca, naḷakāro samā tayo;

Cundakāro bhamakāro, Kammāro lohakārako.

 

510.

Ninnejako ca rajako, nettiko udahārako;

Vīṇāvādī veṇiko tha, usukāro’ suvaḍḍhakī.

511.

Veṇudhamo veṇaviko,

Pāṇivādo tu pāṇigho [pāṇiyo (katthaci)];

Pūpiyo pūpapaṇiyo, soṇḍiko majjavikkayī.

512.

Māyā tu sambarī māyā, kāro tu indajāliko;

 

513.

Orabbhikā sūkarikā, māgavikā te ca sākuṇikā;

Hantvā jīvante’ḷaka, sūkara, miga, pakkhino kamato.

514.

Vāguriko jāliko tha, Bhāravāho tu bhāriko;

Vetaniko tu bhatako, kammakaro tha kiṃ karo;

Dāso ca ceṭako pesso, bhacco ca paricāriko.

515.

Antojāto dhanakkīto, dāsabyo’pagato sayaṃ;

Dāsā karamarānīto, ccevaṃ te catudhā siyuṃ.

516.

Adāso tu bhujisso tha, Nīco jammo nihīnako;

Nikkosajjo akilāsu, Mando tu alaso pyatha.

 

517.

Sapāko ceva caṇḍālo, mātaṅgo sapaco bhave;

Tabbhedā milakkhajātī, kirāta, savarādayo.

518.

Nesādo luddako byādho,

Migavo tu migabyadho;

Sārameyyo ca sunakho, suno soṇo ca kukkuro.

519.

Svāno suvāno sāḷūro,

Sūno sāno ca sā pume;

Ummattādita māpanno, aḷakkoti suno mato.

520.

Sābandhanaṃ tu gaddūlo, dīpako tu ca cetako;

Bandhanaṃ gaṇṭhi pāso tha, vāgurā [vākarā (sī. ṭī.)] migabandhanī.

521.

Thiyaṃ kuveṇī kumīnaṃ, ānayo jāla muccate;

Āghātanaṃ vadhaṭṭhānaṃ, sūnā tu adhikoṭṭanaṃ.

522.

Takkaro mosako coro, Thene’kāgāriko samā;

Theyyañca corikā moso, Vemo vāyanadaṇḍako.

 

523.

Suttaṃ tantu pume tantaṃ, potthaṃ lepyādikammani;

Pañcālikā potthalikā, vatthadantādinimmitā.

524.

Ugghāṭanaṃ ghaṭīyantaṃ, kūpambubbāhanaṃ bhave;

Mañjūsā peḷā piṭako, tvitthiyaṃ pacchi peṭako.

525.

Byābhaṅgī tvitthiyaṃ kājo, sikkā tvatrā’valambanaṃ;

Upāhano vā pādu’tthī, tabbhedā pādukā pyatha.

526.

Varattā vaddhikā naddhi, bhastā cammapasibbakaṃ;

Soṇṇādyāvattanī mūsā, Tha kūṭaṃ vā ayoghano.

527.

Kammārabhaṇḍā saṇḍāso, muṭṭhyā’dhikaraṇītthīyaṃ;

Tabbhastā gaggarī nārī, sattaṃ tu pipphalaṃ bhave.

528.

Sāṇo tu nikaso vutto, Ārā tu sūcivijjhanaṃ;

Kharo ca kakaco nitthī, sippaṃ kammaṃ kalādikaṃ.

529.

Paṭimā paṭibimbañca, bimbo paṭinidhīrito;

Tīsu samo paṭibhāgo, sannikāso sarikkhako.

530.

Samāno sadiso tulyo, Saṅkāso sannibho nibho;

Opamma mupamānaṃ cu, pamā bhati tu nāriyaṃ.

531.

Nibbeso vetanaṃ mūlyaṃ, jūtaṃ tvanitthi ketavaṃ;

Dhutto’kkhadhutto kitavo, jūtakāra, kkhadevino.

532.

Pāṭibhogotu paṭibhū, akkho tu pāsako bhave;

Pumevā’ ṭṭhapadaṃ[aṭṭhāpadaṃ (ṭī. sī.)] sāri, phalake tha paṇo, bbhuto.

533.

Kiṇṇaṃ tu madirābīje, madhu madhvāsave mataṃ;

Madirā vāruṇī majjaṃ, surā bhavo tu merayaṃ.

534.

Sarako casako nitthī, āpānaṃ pānamaṇḍalaṃ;

 

535.

Ye’tra bhūrippayogattā, yogikekasmi mīritā;

Liṅgantarepi te ñeyyā, taddhammattā’ññavuttiyanti.

Iti suddavaggo.

Catubbaṇṇavaggo niṭṭhito.

 

2.5. Araññavagga

 

536.

Araññaṃ kānanaṃ dāyo, gahanaṃ vipinaṃ vanaṃ;

Aṭavī’tthī mahāraññaṃ, tva, raññānītthiyaṃ bhave.

537.

Nagarā nātidūrasmiṃ, santehi yo bhiropito;

Tarusaṇḍo sa ārāmo, tatho pavana muccate.

538.

Sabbasādhāraṇā’raññaṃ, rañña muyyāna muccate;

Ñeyyaṃ tadeva pamada, vana mantepurocitaṃ.

539.

Panti vīthyā’vali seṇī, pāḷi lekhā tu rāji ca;

Pādapo viṭapī rukkho, ago sālo mahīruho.

540.

Dumo taru kujo sākhī, gaccho tu khuddapādapo;

Phalanti ye vinā pupphaṃ, te vuccanti vanappatī.

541.

Phalapākāvasāne yo, Maratyo sadhi sā bhave;

Tīsu vañcyā’phalā cātha, phalino phalavā phalī.

542.

Samphullito tu vikaco, phullo vikasito tisu;

Siro’ggaṃ sikharo nitthī, sākhā tu kathitā latā.

543.

Dalaṃ palāsaṃ chadanaṃ, paṇṇaṃ pattaṃ chado pyatha;

Pallavo vā kisalayaṃ, navubbhinne tu aṅkuro.

544.

Makulaṃ vā kuṭumalo, khārako tu ca jālakaṃ;

Kalikā korako nitthī, vaṇṭaṃ pupphādibandhanaṃ.

545.

Pasavo kusumaṃ pupphaṃ, parāgo pupphajo rajo;

Makarando madhu mataṃ, thavako tu ca gocchako.

546.

Phale tvā’me salāṭu’tto, Phalaṃ tu pakka muccate;

Campaka’mbādikusuma, phalanāmaṃ napuṃsake.

547.

Mallikādī tu kusume, saliṅgā vīhayo phale;

Jambū’tthī jambavaṃ jambū, viṭapo viṭabhī’tthiyaṃ.

548.

Mūla mārabbha sākhanto, khandho bhāgo tarussa tha;

Koṭaro nitthiyaṃ rukkha, cchidde kaṭṭhaṃ tu dāru ca.

549.

Bundo mūlañca pādo tha, saṅku’tto khāṇunitthiyaṃ;

Karahāṭaṃ tu kando tha, kaḷīro matthako bhave.

550.

Vallarī mañjarī nārī, vallī tu kathitā latā;

Thambho gumbo ca akkhandhe, latā virū patāninī.

551.

Assattho bodhi ca dvīsu, nigrodho tu vaṭo bhave;

Kabiṭṭho ca kapittho ca, yaññaṅgo tu udumbaro.

552.

Koviḷāro yugapatto, uddālo vātaghātako;

Rājarukkho katamālī, ndīvaro byādhighātako.

553.

Dantasaṭho ca jambhīro, varaṇo tu kareri ca;

Kiṃ suko pālibhaddotha, vañjulo tu ca vetaso.

554.

Ambāṭakopītanako, madhuko tu madhuddumo;

Atho guḷaphalo pīlu, sobhañjano ca siggu ca.

555.

Sattapaṇṇi chattapaṇṇo, tiniso tva timuttako;

Kiṃ suko tu palāso tha, Ariṭṭho phenilo bhave.

 

556.

Mālūra beluvābillo, punnāgo tu ca kesaro;

Sālavo tu ca loddo tha, piyālo sannakaddu ca.

557.

Likocako tathā’ṅkolo, Atha guggulu kosiko;

Ambo cūto saho tveso, Sahakāro sugandhavā.

 

558.

Puṇḍarīko ca setambo, selu tu bahuvārako;

Sepaṇṇī kāsmirī cātha, kolī ca badarītthiyaṃ.

559.

Kolaṃ cānitthī badaro, pilakkho pippalī’tthiyaṃ;

Pāṭalī kaṇhavantā ca, sādukaṇṭo vikaṅkato.

560.

Tinduko kāḷakkhandho ca, timbarūsaka timbarū;

Erāvato tu nāraṅgo, kulako kākatinduko.

561.

Kadambo piyako nīpo, bhallī bhallātako tisu;

Jhāvuko piculo cātha, tilako khurako bhave.

562.

Ciñcā ca tintiṇī cātha, gaddabhaṇḍo kapītano;

Sālo’ssakaṇṇo sajjo tha, Ajjuno kakudho bhave.

 

563.

Niculo mucalindo ca, nīpo tha piyako tathā;

Asano pītasālo tha, Golīso jhāṭalo bhave.

 

564.

Khīrikā rājāyatanaṃ, kumbhī kumudikā bhave;

Yūpo [pūgo (ka.)] tu kamuko cātha, paṭṭi lākhāpasādano.

565.

Iṅgudī tāpasataru, bhujapatto tu ābhujī;

Picchilā simbalī dvīsu, rocano koṭasimbalī.

566.

Pakiriyo pūtiko tha, rohī rohitako bhave;

Eraṇḍo tu ca āmaṇḍo, atha sattuphalā samī.

567.

Nattamālo karañjo tha, khadiro dantadhāvano;

Somavakko tu kadaro, sallotu madano bhave.

568.

Athāpi indasālo ca, sallakī khārako siyā;

Devadāru bhaddadāru, campeyyo tu ca campako.

569.

Panaso kaṇṭakiphalo, abhayā tu harītakī;

Akkho vibhītako tīsu, amatā’malakī tisu.

570.

Labujo likuco cātha, kaṇikāro dumuppalo;

Nimbo’riṭṭho pucimando, karako tu ca dāḷimo.

571.

Saralo pūtikaṭṭhañca, kapilā tu ca siṃsapā;

Sāmā piyaṅgu kaṅgupi, sirīso tu ca bhaṇḍilo.

572.

Soṇako dīghavanto ca, Vakulo tu ca kesaro;

Kākodumbarikā pheggu, nāgo tu nāgamālikā.

573.

Asoko vañjulo cātha, takkārī vejayantikā;

Tāpiñcho ca tamālo tha, kuṭajo girimallikā.

574.

Indayavo phale tassā, ggimantho kaṇikā bhave;

Niguṇṭhi’tthī sinduvāro, tiṇasuññaṃ [tiṇasūlaṃ (ṭī.)] tu mallikā.

575.

Sephālikā nīlikā tha, apphoṭā vanamallikā;

Bandhuko jayasumanaṃ, bhaṇḍiko bandhujīvako.

576.

Sumanā jātisumanā, mālatī jāti vassikī;

Yūthikā māgadhī cātha, sattalā navamallikā.

577.

Vāsantī,tthī atimutto, karavīro’ssamārako;

Mātuluṅgo bījapūro, ummatto tu ca mātulo.

578.

Karamando suseno ca, kundaṃ tu māghya muccate;

Devatāso [devatāḍo (sī. amarakosa)] tu jīmūto,

Thā’milāto mahāsahā.

579.

Atho sereyyako dāsī, Kiṃ kirāto kuraṇṭako;

Ajjuko sitapaṇṇāso, samīraṇo phaṇijjako.

580.

Japā tu jayasumanaṃ, karīro kakaco bhave;

Rukkhādanī ca vandākā, cittako tva’ggisaññito.

581.

Akko vikīraṇo tasmiṃ, Tva’ ḷakko setapupphake;

Pūtilatā gaḷocī ca, mubbā madhurasā pyatha.

582.

Kapikacchu duphasso tha, mañjiṭṭhā vikasā bhave;

Ambaṭṭhā ca tathā pāṭhā, kaṭukā kaṭurohiṇī.

583.

Apāmaggo sekhariko, pippalī māgadhī matā;

Gokaṇṭako ca siṅghāṭo, kolavallī’bhapippalī.

584.

Golomī tu vacā cātha, girikaṇya’parājitā;

Sīhapucchī pañhipaṇṇī, sālapaṇṇī tu ca’tthirā; (Cathirā).

585.

Nididdhikā tu byagghī ca, atha nīlī ca nīlinī;

Jiñjuko [jiñjukā (ka.)] ceva guñjā tha, satamūlī satāvarī.

586.

Mahosadhaṃ tva’tivisā, bākucī somavallikā;

Dābbī dāruhaliddā tha, biḷaṅgaṃ citrataṇḍulā.

587.

Nuhī ceva mahānāmo, muddikā tu madhurasā;

Athāpi madhukaṃ yaṭṭhi, madhukāmadhuyaṭṭhikā [madhulaṭṭhikā (sī. ṭī.)].

588.

Vātiṅgaṇo ca bhaṇḍākī, vāttākī brahatī pyatha;

Nāgabalā ceva jhasā, lāṅgalī tu ca sāradī.

589.

Rambhā ca kadalī moco, kappāsī badarā bhave;

Nāgalatā tu tambūlī, aggijālā tu dhātakī.

590.

Tivutā tipuṭā cātha, sāmā kāḷā ca kathyate;

Atho siṅgī ca usabho, reṇukā kapiḷā bhave.

591.

Hiriverañca vālañca, rattaphalā tu bimbikā;

Seleyya’ masmapupphañca, elā tu bahulā bhave.

592.

Kuṭṭhañca byādhi kathito, vāneyyaṃ tu kuṭannaṭaṃ;

Osadhi jātimattamhi, osadhaṃ sabba’ majātiyaṃ.

593.

Mūlaṃ pattaṃ kaḷīra’ggaṃ, kandaṃ miñjā phalaṃ tathā;

Taco pupphañca chattanti, sākaṃ dasavidhaṃ mataṃ.

594.

Papunnāṭo eḷagalo,Taṇḍuleyyo’ppamāriso;

Jīvanti jīvanī cātha, madhurako ca jīvako.

595.

Mahākando ca lasuṇaṃ, palaṇḍu tu sukandako;

Paṭolo tittako cātha, bhiṅgarājo ca makkavo.

596.

Punannavā sothaghātī, vitunnaṃ sunisaṇṇakaṃ;

Kāravello tu susavī, tumbyā’lābu ca lābu sā.

597.

Eḷālukañca kakkārī, kumbhaṇḍo tu ca vallibho;

Indavāruṇī visālā, vatthukaṃ vatthuleyyako.

598.

Mūlako nitthiyaṃ cuccu, tambako ca kalambako;

Sākabhedā kāsamadda, jhajjharī phaggavā’dayo.

599.

Saddalo ceva dubbā ca, golomī sā sitā bhave;

Gundā ca bhaddamuttañca, rasālo tu’cchu veḷu tu.

600.

Tacasāro veṇu vaṃso, pabbaṃ tu phalu gaṇṭhiso;

Kīcakā te siyuṃ veṇū, ye nadantyā’niladdhutā.

601.

Naḷo ca dhamano poṭa, galo tu kāsa mitthi na;

Tejano tu saro, mūlaṃ, tū’ sīraṃ bīraṇassa hi.

602.

Kuso varahisaṃ dabbo, bhūtiṇakaṃ tu bhūtiṇaṃ;

Ghāso tu yavaso cātha, Pūgo tu kamuko bhave.

603.

Tālo vibhedikā cātha, khajjurī sindi vuccati;

604.

Hintāla, tāla, khajjūrī, nālikerā tatheva ca;

Tālī ca ketakī nārī, pūgo ca tiṇapādapāti.

Iti araññavaggo.

 

2.6. Araññādivagga

2.6.1.  Selādivagga

605.

Pabbato giri selo’ddi, nagā’cala, siluccayā;

Sikharī bhūdharotha bbha, pāsāṇā’smo’palo silā.

606.

Gijjhakūṭo ca vebhāro, vepullo’sigilī nagā;

Viñjho paṇḍava vaṅkādī, pubbaselo tu co’dayo;

Mandaro paraselo’ttho, himavā tu himācalo.

607.

Gandhamādana kelāsa, cittakūṭa sudassanā;

Kālakūṭo tikūṭā’ssa, pattho tu sānu nitthiyaṃ.

608.

Kūṭo vā sikharaṃ siṅgaṃ, papāto tu taṭo bhave;

Nitambo kaṭako nitthī, nijjharo pasavo’mbuno.

609.

Darī’tthī kandaro dvīsu, leṇaṃ tu gabbharaṃ guhā;

Silāpokkharaṇī soṇḍī, kuñjaṃ nikuñja mitthi na.

610.

Uddha madhiccakā sela, ssāsannā bhūmyu paccakā;

Pādo tu’pantaselo tha, Dhātu’tto gerikādiko.

 

Iti selavaggo.

2.6.2. Sīhādivagga

611.

Migindo kesarī sīho, taraccho tu migādano;

Byaggho tu puṇḍarīko tha, saddūlo dīpinī’rito.

612.

Accho ikko ca isso tu, Kāḷasīho iso pyatha;

Rohiso rohito cātha, Gokaṇṇo gaṇi kaṇṭakā.

613.

Khagga khaggavisāṇā tu, palāsādo ca gaṇḍako;

Byagghādike vāḷamigo, sāpado tha plavaṅgamo.

614.

Makkaṭo vānaro sākhā, migo kapi valīmukho;

Palavaṅgo, kaṇhatuṇḍo,

Gonaṅgulo[gonaṅgalo (ṭī.)] ti so mato.

615.

Siṅgālo [sigālo (sī.)] jambuko kotthu, bheravo ca sivā pyatha;

Biḷāro babbu mañjāro, koko tu ca vako bhave.

616.

Mahiṃso [mahiso (sī.)] ca lulāyo tha, Gavajo gavayo samā;

Sallo tu sallako thā’ssa, Lomamhi salalaṃ salaṃ.

617.

Hariṇo miga sāraṅgā, mago ajinayoni ca;

Sūkaro tu varoho tha, Pelako ca saso bhave.

618.

Eṇeyyo eṇīmigo ca, pampaṭako tu pampako;

Vātamigo tu calanī, mūsiko tvā’khu unduro.

619.

Camaro pasado ceva, kuruṅgo migamātukā;

Ruru raṅku ca nīko ca, sarabhādī migantarā.

620.

Piyako camūru kadalī, migādī cammayonayo;

Migā tu pasavo sīhā, dayo sabbacatuppadā.

621.

Lūtā tu lūtikā uṇṇa, nābhi makkaṭako siyā;

Vicchiko tvā’ḷi kathito, sarabū gharagoḷikā.

622.

Godhā kuṇḍo pyatho kaṇṇa, jalūkā satapadyatha;

Kalandako kāḷakā tha, nakulo maṅguso bhave.

623.

Kakaṇṭako ca saraṭo, kīṭo tu puḷavo kimi;

Pāṇako cāpyatho uccā, Liṅgo lomasapāṇako.

 

624.

Vihaṅgo vihago pakkhī, vihaṅgama khaga’ṇḍajā;

Sakuṇo ca sakunto vi, pataṅgo sakuṇī dvijo.

625.

Vakkaṅgo pattayāno ca, patanto nīḷajo bhave;

Tabbhedā vaṭṭakā jīva, ñjīvo cakora tittirā.

626.

Sāḷikā karavīko ca, ravihaṃso kukutthako;

Kāraṇḍavo ca pilavo [bilavo (ṭī.)], pokkharasātakā’dayo.

627.

Patattaṃ pekhuṇaṃ pattaṃ, pakkho piñchaṃ chado garu;

Aṇḍaṃ tu pakkhibīje tha, nīḷo nitthī kulāvakaṃ.

628.

Supaṇṇamātā vinatā, mithunaṃ thīpumadvayaṃ;

Yugaṃ tu yugalaṃ dvandaṃ, yamakaṃ yamalaṃ yamaṃ.

629.

Samūho gaṇa saṅghātā, samudāyo ca sañcayo;

Sandoho nivaho ogho, visaro nikaro cayo.

630.

Kāyo khandho samudayo, ghaṭā samiti saṃhati;

Rāsi puñjo samavāyo, pūgo jātaṃ kadambakaṃ.

631.

Byūho vitāna gumbā ca, kalāpo jāla maṇḍalaṃ;

Samānānaṃ gaṇo vaggo,

Saṅgho sattho tu jantunaṃ.

632.

Sajātikānaṃ tu kulaṃ, nikāyo tu sadhamminaṃ;

Yūtho nitthī sajātiya, tiracchānānamuccate.

633.

Supaṇṇo venateyyo ca, garuḷo vihagādhipo;

Parapuṭṭho parabhato, kuṇālo kokilo piko.

634.

Moro mayūro varahī, nīlagīva sikhaṇḍino;

Kalāpī ca sikhī kekī, cūḷā tu ca sikhā bhave.

635.

Sikhaṇḍo varahañceva, kalāpo piñcha mapyatha;

Candako mecako cātha, chappado ca madhubbato.

636.

Madhulīho madhukaro, madhupo bhamaro ali;

Pārāvato kapoto ca, kakuṭo ca pārevato.

637.

Gijjho gaddhotha kulalo, seno byagghīnaso pyatha;

Tabbhedā sakuṇagghi’tthī, āṭo dabbimukhadvijo.

638.

Uhuṅkāro ulūko ca, kosiyo vāyasāri ca;

Kāko tva’riṭṭho dhaṅko ca, balipuṭṭho ca vāyaso.

639.

Kākolo vanakāko tha, Lāpo laṭukikā pyatha;

Vāraṇo hatthiliṅgo ca, hatthisoṇḍavihaṅgamo.

640.

Ukkuso kuraro kola,ṭṭhipakkhimhi ca kukkuho;

Suvo tu kīro ca suko, tambacūḷo tu kukkuṭo.

641.

Vanakukkuṭo ca nijjivho, atha koñcā ca kuntanī;

Cakkavāko tu cakkavho, sāraṅgotu ca cātako.

642.

Tuliyo pakkhibiḷālo, Satapatto tu sāraso;

Bako tu sukkakākotha, Balākā visakaṇṭhikā.

 

643.

Lohapiṭṭho tathā kaṅko, khañjarīṭo tu khañjano;

Kalaviṅko tu cāṭako, dindibho tu kikī bhave.

644.

Kādambo kāḷahaṃsotha, sakunto bhāsapakkhini;

Dhūmyāṭo tu kaliṅgotha,

Dātyūho kāḷakaṇṭhako.

645.

Khuddādī makkhikābhedā, ḍaṃso piṅgalamakkhikā;

Āsāṭikā makkhikāṇḍaṃ, pataṅgo salabho bhave.

646.

Sūcimukho ca makaso, cīrī tu jhallikā [jhillikā (ka.)] tha ca;

Jatukā jinapattā tha, haṃso setacchado bhave.

647.

Te rājahaṃsā rattehi, pādatuṇḍehi bhāsitā;

Mallikā’khyā dhataraṭṭhā, malīnehya’sitehi ca.

648. Tiraccho tu tiracchāno, tiracchānagato siyāti.

Iti araññādivaggo.

 

2.7. Pātālavagga

649.

Adhobhuvanaṃ pātālaṃ, nāgaloko rasātalaṃ;

Randhaṃ tu vivaraṃ chiddaṃ, kuharaṃ susiraṃ bilaṃ.

650.

Susi’tthī chiggalaṃ sobbhaṃ, sacchidde susiraṃ tisu;

Thiyaṃ tu kāsu āvāṭo, sapparājā tu vāsukī.

651.

Ananto nāgarājā tha, vāhaso’jagaro bhave;

Gonaso tu tiliccho tha, Deḍḍubho rājulo bhave.

 

652.

Kambalo’ssataro meru, pāde nāgātha dhammanī;

Silutto gharasappo tha, nīlasappo silābhu ca.

653.

Āsiviso bhujaṅgo’hi, bhujago ca bhujaṅgamo;

Sarīsapo phaṇī sappā, lagaddā bhogi pannagā.

654.

Dvijivho urago vāḷo, dīgho ca dīghapiṭṭhiko;

Pādūdaro visadharo, bhogo tu phaṇino tanu.

655.

Āsī’tthī sappadāṭhā tha, nimmoko kañcuko samā;

Visaṃ tva’nitthī garaḷaṃ, tabbhedā vā halāhalo.

656.

Kāḷakūṭādayo cātha, vāḷaggātya’hituṇḍiko;

 

657.

Nirayo duggati’tthī ca, narako, so mahā’ṭṭhadhā;

Sañjīvo kāḷasutto ca, mahāroruva roruvā;

Patāpano avīci’tthī, saṅghāto tāpano iti.

658.

Thiyaṃ vetaraṇī loha, kumbhī tattha jalāsayā;

Kāraṇiko nirayapo, Nerayiko tu nārako.

 

659.

Aṇṇavo sāgaro sindhu, samuddo ratanākaro;

Jalanijhu’ dadhi, tassa, bhedā khīraṇṇavādayo.

660.

Velā’ssa kūladeso tha, Āvaṭṭo salilabbhamo;

Thevo tu bindu phusitaṃ, bhamo tu jalaniggamo.

661.

Āpo payo jalaṃ vāri, pānīyaṃ salilaṃ dakaṃ;

Aṇṇo nīraṃ vanaṃ vālaṃ, toyaṃ ambu’dakañca kaṃ.

662.

Taraṅgo ca tathā bhaṅgo, ūmi vīci pumitthiyaṃ;

Ullolo tu ca kallolo, mahāvīcīsu kathyate.

663.

Jambālo kalalaṃ paṅko, cikkhallaṃ kaddamo pyatha;

Pulinaṃ vālukā vaṇṇu, marū’ru sikatā bhave.

664.

Antarīpañca dīpo vā, jalamajjhagataṃ thalaṃ;

Tīraṃ tu kūlaṃ rodhañca, patīrañca taṭaṃ tisu.

665.

Pāraṃ paramhi tīramhi, oraṃ tva’pāra muccate;

Uḷumpo [uḷupo (ka.)] tu plavo kullo, taro ca paccarī’tthiyaṃ.

666.

Taraṇī tari nāvā ca, kūpako tu ca kumbhakaṃ;

Pacchābandho goṭaviso, kaṇṇadhāro tu nāviko.

667.

Arittaṃ kenipāto tha, Potavāho niyāmako;

Saṃyattikā tu nāvāya, vāṇijjamācaranti ye.

668.

Nāvāya’ṅgā’ laṅkāro ca, vaṭākāro phiyādayo;

Poto pavahanaṃ vuttaṃ, doṇi tvi’tthī tathā’mbaṇaṃ [ammaṇaṃ (sī.)].

669.

Gabhīra ninna gambhīrā, tho ttānaṃ tabbipakkhake;

Agādhaṃ tva’talamphassaṃ, anaccho kalusā’vilā.

670.

Accho pasanno vimalo, gabhīrappabhutī tisu;

Dhīvaro macchiko maccha, bandha kevaṭṭa jālikā.

671.

Maccho mīno jalacaro, puthulomo’mbujo jhaso;

Rohito magguro siṅgī, balajo muñja pāvusā.

672.

Sattavaṅko savaṅko ca, naḷamīno ca gaṇḍako;

Susukā sapharī maccha, ppabhedā makarādayo.

673.

Mahāmacchā timi timi, ṅgalo timirapiṅgalo;

Ānando timinando ca, ajjhāroho mahātimi.

674.

Pāsāṇamaccho pāṭhīno, vaṅko tu baḷiso bhave;

Susumāro [saṃsumāro (ṭī.), suṃsumāro (sī.)] tu kumbhīlo,

Nakko kummo tu kacchapo.

675.

Kakkaṭako kuḷīro ca, jalūkā tu ca rattapā;

Maṇḍūko dadduro bheko; Gaṇḍuppādo mahīlatā.

676.

Atha sippī ca sutti’tthī, saṅkhe tu kambu’nitthiyaṃ;

Khuddasaṅkhye saṅkhanakho, jalasutti ca sambuko.

677.

Jalāsayo jalādhāro, gambhīro rahado tha ca;

Udapāno pānakūpo, khātaṃ pokkharaṇī’tthiyaṃ.

678.

Taḷāko ca saro’nitthī, vāpī ca sarasī’tthiyaṃ;

Daho’mbujākaro cātha, pallalaṃ khuddako saro.

679.

Anotatto tathā kaṇṇa, muṇḍo ca rathakārako;

Chaddanto ca kuṇālo ca, vuttā mandākinī’tthiyaṃ.

680.

Tathā sīhappapātoti, ete satta mahāsarā;

Āhāvo tu nipānañcā, khātaṃ tu devakhātakaṃ.

681.

Savantī ninnagā sindhu, saritā āpagā nadī;

Bhāgīrathī tu gaṅgā tha, sambhedo sindhusaṅgamo.

682.

Gaṅgā’ciravatī ceva, yamunā sarabhū (sarabū [sarayū (ka.)] ) mahī;

Imā mahānadī pañca, candabhāgā sarassatī [sarasvatī (sī. ṭī.)].

683.

Nerañjarā ca kāverī, nammadādī ca ninnagā;

Vārimaggo paṇālī’tthī [panāḷī (ṭī.)], pume candanikā tu ca.

684.

Jambālī oligallo ca, gāmadvāramhi kāsuyaṃ;

Saroruhaṃ satapattaṃ, aravindañca vārijaṃ.

685.

Anitthī padumaṃ paṅke, ruhaṃ nalina pokkharaṃ;

Muḷālapupphaṃ kamalaṃ, bhisapupphaṃ kusesayaṃ.

686.

Puṇḍarīkaṃ sitaṃ, rattaṃ, kokanadaṃ kokāsako;

Kiñjakkho kesaro nitthī, daṇḍo tu nāla muccate.

687.

Bhisaṃ muḷālo nitthī ca, bījakoso tu kaṇṇikā;

Padumādisamūhe tu, bhave saṇḍamanitthiyaṃ.

688.

Uppalaṃ kuvalayañca, nīlaṃ tvi’ndīvaraṃ siyā;

Setetu kumudañcassa, kando sālūka muccate.

689.

Sogandhikaṃ kallahāraṃ, dakasītalikaṃ pyatha;

Sevālo nīlikā cātha, bhisinya’mbujinī bhave.

690.Sevālā tilabījañca, saṅkhe ca paṇakādayoti.

Iti pātālavaggo.

Bhūkaṇḍo dutiyo.

 

3. Sāmaññakaṇḍa

3.1. Visesyādhīnavagga

691.

Visesyādhīna saṃkiṇṇā, nekatthehya’byayehi ca;

Sā’ṅgo’pāṅgehi kathyante, kaṇḍe vaggā iha kkamā.

692.

Guṇadabbakriyāsaddā, siyuṃ sabbe visesanā;

Visesyādhīnabhāvena, visesyasamaliṅgino.

693.

Sobhanaṃ ruciraṃ sādhu, manuññaṃ cāru sundaraṃ;

Vaggu manoramaṃ kantaṃ, hārī mañju ca pesalaṃ.

694.

Bhaddaṃ vāmañca kalyāṇaṃ, manāpaṃ laddhakaṃ subhaṃ;

Uttamo pavaro jeṭṭho, pamukhā’nuttaro varo.

695.

Mukhyo padhānaṃ pāmokkho, para maggañña muttaraṃ;

Paṇītaṃ paramaṃ seyyo, gāmaṇī seṭṭha sattamā.

696.

Visiṭṭhā’riya nāge’ko, sabhaggā mokkha puṅgavā;

Sīha kuñjara saddūlā, dī tu samāsagā pume.

697.

Citta’kkhi pītijanana, mabyāseka masecanaṃ;

Iṭṭhaṃ tu subhagaṃ hajjaṃ, dayitaṃ vallabhaṃ piyaṃ.

698.

Tucchañca rittakaṃ suññaṃ, athā’sārañca pheggu ca;

Mejjhaṃ pūtaṃ pavitto tha, aviraddho apaṇṇako.

699.

Ukkaṭṭho ca pakaṭṭho tha, nihīno hīna lāmakā;

Patikiṭṭhaṃ nikiṭṭhañca, ittarā’vajja kucchitā.

700.

Adhamo’maka gārayhā, Malīno tu malīmaso;

Brahā mahantaṃ vipulaṃ, visālaṃ puthulaṃ puthu.

701.

Garu’ru vitthiṇṇa matho, pīnaṃ thūlañca pīvaraṃ;

Thullañca vaṭharañcā tha, ācitaṃ nicitaṃ bhave.

702.

Sabbaṃ samatta makhilaṃ, nikhilaṃ sakalaṃ tathā;

Nissesaṃ kasiṇā’sesaṃ, samaggañca anūnakaṃ,

703.

Bhūri pahutaṃ pacuraṃ, bhiyyo sambahulaṃ bahu;

Yebhuyyaṃ bahulaṃ cātha, bāhiraṃ paribāhiraṃ.

704.

Parosatādī te, yesaṃ, paraṃ mattaṃ satādito;

Parittaṃ sukhumaṃ khuddaṃ, thoka mappaṃ kisaṃ tanu.

705.

Cullaṃ matte’tthiyaṃ lesa, Lavā’ṇuhi kaṇo pume;

Samīpaṃ nikaṭā’sanno, pakaṭṭhā’bhyāsa santikaṃ.

706.

Avidūrañca sāmantaṃ, sannikaṭṭha mupantikaṃ;

Sakāsaṃ antikaṃ ñattaṃ, dūraṃ tu vippakaṭṭhakaṃ.

707.

Nirantaraṃ ghanaṃ sandaṃ, viraḷaṃ pelavaṃ tanu;

Athā yataṃ dīgha matho, nittalaṃ vaṭṭa vaṭṭulaṃ.

708.

Ucco tu unnato tuṅgo, udaggo ceva ucchito;

Nīco rasso vāmano tha, ajimho paguṇo uju.

709.

Aḷāraṃ vellitaṃ vaṅkaṃ, kuṭilaṃ jimha kuñcitaṃ;

Dhuvo ca sassato nicco, sadātana sanantanā.

710.

Kūṭaṭṭho tve’karūpena, kālabyāpī pakāsito;

Lahu sallahukaṃ cātha, saṅkhyātaṃ gaṇitaṃ mitaṃ.

711.

Tiṇhaṃ tu tikhiṇaṃ tibbaṃ, caṇḍaṃ uggaṃ kharaṃ bhave;

Jaṅgamañca carañceva, tasaṃ ñeyyaṃ carācaraṃ.

712.

Kampanaṃ calanaṃ cātha, atiritto tathā’dhiko;

Thāvaro jaṅgamā añño, lolaṃ tu cañcalaṃ calaṃ.

713.

Taralañca purāṇo tu, purātana sanantanā;

Cirantano tha paccaggho, nūtano’bhinavo navo.

714.

Kurūraṃ kaṭhinaṃ daḷhaṃ, niṭṭhuraṃ kakkhaḷaṃ bhave;

Anitthya’nto pariyanto, panto ca pacchima’ntimā.

715.

Jighaññaṃ carimaṃ pubbaṃ, tva’ggaṃ paṭhama mādi so;

Patirūpo nucchavikaṃ, atha moghaṃ niratthakaṃ.

716.

Byattaṃ puṭa [phuṭaṃ (sī.)] ñca mudu tu, sukumārañca komalaṃ;

Paccakkhaṃ indriyaggayhaṃ, apaccakkhaṃ atindriyaṃ.

717.

Itarā’ññataro eko, añño bahuvidho tu ca;

Nānārūpo ca vividho, abādhaṃ tu niraggalaṃ.

718.

Athe’kākī ca ekacco, eko ca ekako samā;

Sādhāraṇañca sāmaññaṃ, sambādho tu ca saṃkaṭaṃ.

719.

Vāmaṃ kaḷevaraṃ sabyaṃ; Apasabyaṃ tu dakkhiṇaṃ;

Paṭikūlaṃ tva’pasabyaṃ, gahanaṃ kalilaṃ samā.

720.

Uccāvacaṃ bahubhedaṃ, saṃkiṇṇā’ kiṇṇa saṃkulā;

Katahattho ca kusalo, pavīṇā’bhiñña sikkhitā.

721.

Nipuṇo ca paṭu cheko, cāturo dakkha pesalā;

Bālo dattu jalo mūḷho, mando viññū ca bāliso.

722.

Puññavā sukatī dhañño, mahussāho mahādhiti;

Mahātaṇho mahiccho tha, hadayī hadayālu ca.

723.

Sumano haṭṭhacitto tha, dummano vimano pyatha;

Vadāniyo vadaññū ca, dānasoṇḍo bahuppado.

724.

Khyāto patīto paññāto, Bhiññāto pathito suto,

Vissuto vidito ceva, pasiddho pākaṭo bhave.

725.

Issaro nāyako sāmī, patī’sā’dhipatī pabhū;

Ayyā’dhipā’dhibhū netā, Ibbho tva’ḍḍho tathā dhanī.

 

726.

Dānāraho dakkhiṇeyyo, siniddho tu ca vacchalo;

Parikkhako kāraṇiko, Āsatto tu ca tapparo.

 

727.

Kāruṇiko dayālupi, sūrato ussuko tu ca;

Iṭṭhatthe uyyuto cātha, dīghasutto cirakriyo.

728.

Parādhīno parāyatto, āyatto tu ca santako;

Pariggaho adhīno ca, sacchando tu ca serini.

729.

Anisammakārī jammo, atitaṇho tu lolupo;

Giddho tu luddho lolo tha, Kuṇṭho mando kriyāsu hi.

 

730.

Kāmayitā tu kamitā, kāmano kāmi kāmuko;

Soṇḍo matto vidheyyo tu, Assavo subbaco samā.

 

731.

Pagabbho paṭibhāyutto, bhīsīlo bhīru bhīruko;

Adhīro [avīro (ṭī.)] kātaro cātha, Hiṃsāsīlo ca ghātuko.

 

732.

Kodhano rosano [dosano (sī.)] kopī, Caṇḍo tvaccantakodhano;

Sahano khamano khantā, titikkhavā ca khantimā.

733.

Saddhāyutto tu saddhālu, dhajavā tu dhajālu ca [lajjālutu ca lajjavā (ka.)];

Niddālu niddāsīlo tha, bhassaro bhāsuro bhave.

734.

Naggo digambaro’vattho, ghasmaro tu ca bhakkhako;

Eḷamūgo tu vattuñca, sotuṃ cā’kusalo bhave.

735.

Mukharo dummukhā’baddha, mukhā cāppiyavādini;

Vācālo bahugārayha, vace vattā tu so vado.

736.

Nijo sako attaniyo, Vimhayo’cchariya’bbhuto;

Vihattho byākulo cātha, Ātatāyī vadhudyato.

 

737.

Sīsacchejjamhi vajjho tha, nikato ca saṭho’nuju;

Sūcako pisuṇo kaṇṇe, Japo dhutto tu vañcako.

 

738.

Anisamma hi yo kiccaṃ, puriso vadhabandhanādi mācarati;

Avinicchitakārittā, sokhalu capaloti viññeyyo.

739.

Khuddo kadariyo thaddha, maccharī kapaṇo pyatha;

Akiñcano daliddo ca, dīno niddhana duggatā.

740.

Asambhāvitasampattaṃ, kākatāliya muccate;

Atha yācanako atthī, yācako ca vanibbako.

741.

Aṇḍajā pakkhisappādī, narādī tu jalābujā;

Sedajā kimiḍaṃsādī, devādī tvo’ papātikā.

742.

Jaṇṇutaggho jaṇṇumatto, kappo tu kiñcidūnake;

Antaggataṃ bhu pariyā, panna mantogadho’gadhā.

743.

Rādhito sādhito cātha, nippakkaṃ kuthitaṃ bhave;

Āpanno tvā’padappatto, vivaso tvavaso bhave.

744.

Nuṇṇo nuttā’tta, khittā ce’, ritā viddhā tha kampito;

Dhūto ādhūta calitā, nisitaṃ tu ca tejitaṃ.

745.

Pattabbaṃ gamma māpajjaṃ [āsajjaṃ (ka.)], pakkaṃ pariṇataṃ samā;

Veṭhitaṃ tu valayitaṃ, ruddhaṃ saṃvuta māvutaṃ.

746.

Parikkhittañca nivutaṃ, visaṭaṃ vitthataṃ tataṃ;

Litto tu diddho gūḷho tu, Gutto puṭṭho tu posito.

 

747.

Lajjito hīḷito cātha, sanitaṃ dhanitaṃ pyatha;

Sandānito sito baddho, Kīlito saṃyato bhave.

 

748.

Siddhe nipphanna nibbattā, dārite bhinna bheditā;

Channo tu chādite cātha, viddhe chiddita vedhitā.

749.

Āhaṭo ābhatā’nītā, Danto tu damito siyā;

Santo tu samito ceva, Puṇṇo tu pūrito bhave.

 

750.

Apacāyito mahito, pūjitā’rahito’ccito;

Mānito cā’pacito ca, tacchitaṃ tutanūkate.

751.

Santatto dhūpito copa, Carito tu upāsito;

Bhaṭṭhaṃ tu galitaṃ pannaṃ, cutañca dhaṃsitaṃ bhave.

752.

Pīto pamudito haṭṭho, Matto tuṭṭho tha kantito;

Sañchinno lūna dātā tha, Pasattho vaṇṇito thuto.

753.

Tinto’lla’dda kilinno’nnā, maggitaṃ pariyesitaṃ;

Anvesitaṃ gavesitaṃ, laddhaṃ tu patta muccate.

754.

Rakkhitaṃ gopitaṃ guttaṃ, tātaṃ gopāyitā’vitā;

Pālitaṃ atha ossaṭṭhaṃ, cattaṃ hīnaṃ samujjhitaṃ.

755.

Bhāsitaṃ lapitaṃ vuttā, bhihitā’khyāta jappitā;

Udīritañca kathitaṃ, gaditaṃ bhaṇito’ditā.

756.

Avaññātā’vagaṇitā, paribhūtā’vamānitā;

Jighacchito tu khudito, Chāto ceva bubhukkhito.

 

757.

Buddhaṃ ñātaṃ paṭipannaṃ, viditā’vagataṃ mataṃ;

Gilito khādito bhutto, Bhakkhito’jjhohaṭā’sitā.

 

Iti visesyādhīnavaggo.

 

3.2. Saṃkiṇṇavagga

758.

Ñeyyaṃ liṅga miha kvāpi, paccayatthavasena ca;

Kriyā tu kiriyaṃ kammaṃ, Santi tu samatho samo;

Damo ca damatho danti, vattaṃ tu suddhakammani;

Atho āsaṅgavacanaṃ, tīsu vuttaṃ parāyaṇaṃ.

759.

Bhedo vidāro phuṭanaṃ, tappanaṃ tu ca pīṇanaṃ;

Akkosana mabhisaṅgo, Bhikkhā tu yācanā’tthanā.

 

760.

Ninnimittaṃ yadicchā thā’, pucchanā nandanāni ca;

Sabhājana matho ñāyo, Nayo phāti tu vuddhiyaṃ.

 

761.

Kilamatho kilamanaṃ, pasavo tu pasūtiyaṃ;

Ukkaṃso tvatisayo tha, Jayo ca jayanaṃ jiti.

 

762.

Vaso kanti, byadho vedho, Gaho gāho varo vuti;

Pacā pāko havo huti [hūbhi (sī. amarakosa)], Vedo vedana mitthi vā.

 

763.

Jīraṇaṃ jāni tāṇaṃ tu, rakkhaṇaṃ pamitippamā;

Sileso sandhi ca khayo, Tvapacayo ravo raṇo.

 

764.

Nigādo nigado mādo, mado pasiti bandhanaṃ;

Ākaro tviṅgitaṃ iṅgo, Atha’tthāpagamo byayo.

 

765.

Antarāyo ca paccūho, Vikāro tu vikatya’pi;

Pavisileso vidhuraṃ, upavesanamāsanaṃ.

766.

Ajjhāsayo adhippāyo, āsayo cābhisandhi ca;

Bhāvo dhimutti chando tha, Doso ādīnavo bhave.

 

767.

Ānisaṃso guṇo cātha, Majjhaṃ vemajjha muccate;

Majjhanhiko [majjhantiko (ṭī. sī. pī.)] tu majjhanho, vemattaṃ tu ca nānatā.

768.

Vā jāgaro jāgariyaṃ [jāgariyo (ṭī.)], pavāho tu pavatti ca;

Byāso papañco vitthāro, Yāmo tu saṃyamo yamo.

 

769.

Sambāhanaṃ maddanañca, pasaro tu visappanaṃ;

Santhavo tu paricayo, Melako saṅga saṅgamā.

 

770.

Sannidhi sannikaṭṭhamhi, vināso tu adassanaṃ;

Lavo bhilāvo lavanaṃ, Patthāvo’vasaro samā.

 

771.

Osānaṃ pariyosānaṃ, ukkaṃso’tisayo bhave [avasānaṃ samāpanaṃ (?)];

Sanniveso ca saṇṭhānaṃ, athā’bbhantara mantaraṃ.

772.

Pāṭihīraṃ pāṭiheraṃ, pāṭihāriya muccate;

Kiccaṃ tu karaṇīyañca, saṅkhāro vāsanā bhave.

773.

Pavanaṃ pava nippāvā, tasaro suttaveṭhanaṃ;

Saṅkamo duggasañcāro, pakkamo tu upakkamo.

774.

Pāṭho nipāṭho nipaṭho, vicayo magganā pume;

Āliṅganaṃ parissaṅgo, sileso upagūhanaṃ.

775.

Ālokanañca nijjhānaṃ, ikkhaṇaṃ dassanaṃ pyatha;

Paccādeso nirasanaṃ, paccakkhānaṃ nirākati.

776.

Vipallāso’ññathābhāvo, byattayo viparīyayo;

Vipariyāso’tikkamo, tva’tipāto upaccayo.

Iti saṃkiṇṇavaggo.

3.3. Anekatthavagga

3.3.1. Gāthānekatthavagga

 

777.

Anekatthe pavakkhāmi, gāthā’ddhapādato kamā;

Ettha liṅgavisesattha, mekassa punaruttatā.

778.

Samayo samavāye ca, samūhe kāraṇe khaṇe;

Paṭivedhe siyā kāle, pahāne lābha diṭṭhisu.

779.

Vaṇṇo saṇṭhāna rūpesu, jāti,cchavīsu kāraṇe;

Pamāṇe ca pasaṃsāyaṃ, akkhare ca yase guṇe.

780.

Uddese pātimokkhassa, paṇṇattiya muposatho;

Upavāse ca aṭṭhaṅge, uposathadine siyā.

781.

Rathaṅge lakkhaṇe dhammo, racakke’svīriyāpathe;

Cakkaṃ sampattiyaṃ cakka, ratane maṇḍale bale.

782.

Kulālabhaṇḍe āṇāya, māyudhe dāna rāsisu;

 

783.

Dānasmiṃ brahmacariya, mappamaññāsu sāsane;

Methunāratiyaṃ veyyā, vacce sadāratuṭṭhiyaṃ;

Pañcasīlā’riyamaggo, posathaṅga dhitīsu [ṭhitīsu (ka.)] ca.

784.

Dhammo sabhāve pariyattipaññā,

Ñāyesu saccappakatīsu puññe;

Ñeyye guṇā’cāra samādhisūpi,

Nissattatā’pattisu kāraṇādo.

785.

Attho payojane saddā, bhidheyye vuddhiyaṃ dhane;

Vatthumhi kāraṇe nāse, hite pacchimapabbate.

786.

Yebhuyyatā’byāmissesu, visaṃyoge ca kevalaṃ;

Daḷhatthe’natireke cā, navasesamhi taṃ tisu.

787.

Guṇo paṭala rāsīsu, ānisaṃse ca bandhane;

Appadhāne ca sīlādo, sukkādimhi jiyāya ca.

788.

Rukkhādo vijjamāne cā, rahante khandhapañcake;

Bhūto satta mahābhūtā, manussesu na nāriyaṃ.

789.

Vāccaliṅgo atītasmiṃ, jāte patte same mato;

 

790.

Sundare daḷhikamme cā, yācane sampaṭicchane;

Sajjane sampahaṃsāyaṃ, sādhvā’bhidheyyaliṅgikaṃ.

791.

Anto nitthī samīpe cā, vasāne padapūraṇe;

Dehāvayave koṭṭhāse, nāsa sīmāsu lāmake.

792.

Nikāye sandhi sāmañña, ppasūtīsu kule bhave;

Visese sumanāyañca, jāti saṅkhatalakkhaṇe.

793.

Bhavabhede patiṭṭhāyaṃ, niṭṭhā’jjhāsayabuddhisu;

Vāsaṭṭhāne ca gamane, visaṭatte [visaratta visadatte]gatīritā.

794.

Phale vipassanā dibba, cakkhu sabbaññutāsu ca;

Paccavekkhaṇañāṇamhi, magge ca ñāṇadassanaṃ.

795.

Kammāruddhana aṅgāra, kapalla dīpikāsu ca;

Suvaṇṇakāramūsāyaṃ, ukkā vege ca vāyuno.

796.

Kesohāraṇa, jīvita, vuttisu vapane ca vāpasamakaraṇe;

Kathane pamuttabhāva, jjhenādo [jjhesanādo (sī.)]vutta mapi tīsu.

797.

Gamane vissute cā’va, dhārito’pacitesu ca;

Anuyoge kilinne ca, suto’ bhidheyyaliṅgiko.

798.

Sotaviññeyya satthesu, sutaṃ putte suto siyā;

 

799.

Kappo kāle yuge lese, paññatti paramāyusu;

Sadise tīsu samaṇa, vohāra kappabindusu;

Samantatthe’ntarakappā, dike takke vidhimhi ca.

800.

Nibbāna magga virati, sapathe saccabhāsite;

Tacche cā’riyasaccamhi, diṭṭhiyaṃ sacca mīritaṃ.

801.

Sañjātidese hetumhi, vāsaṭṭhānā’karesu ca;

Samosaraṇaṭṭhāne cā, yatanaṃ padapūraṇe.

802.

Antaraṃ majjha vattha’ñña, khaṇo’kāso’dhi hetusu;

Byavadhāne vinaṭṭhe ca, bhede chidde manasya’pi.

803.

Ārogye kusalaṃ iṭṭha, vipāke kusalo tathā;

Anavajjamhi cheke ca, kathito vāccaliṅgiko.

804.

Dravā’cāresu vīriye, madhurādīsu pārade;

Siṅgārādo dhātubhede, kicce sampattiyaṃ raso.

805.

Bodhi sabbaññutaññāṇe, riyamagge ca nāriyaṃ;

Paññattiyaṃ pume’ ssattha, rukkhamhi purisitthiyaṃ.

806.

Sevito yena yo niccaṃ, tatthāpi visayo siyā;

Rūpādike janapade, tathā dese ca gocare.

807.

Bhāvo padatthe sattāya, madhippāya kriyāsu ca;

Sabhāvasmiñca līlāyaṃ, purisi’tthindriyesu ca.

808.

So bandhave’ttani ca saṃ, so dhanasmi manitthiyaṃ;

Sā pume sunakhe vutto, ttaniye so tiliṅgiko.

809.

Suvaṇṇaṃ kanake vuttaṃ, suvaṇṇo garuḷe tathā;

Pañcadharaṇamatte ca, chavi sampattiyampi ca.

810.

Varo devādikā [devādito (sī.)] iṭṭhe, jāmātari patimhi ca,

Uttame vāccaliṅgo so, varaṃ mandappiye byayaṃ.

811.

Makule dhanarāsimhi, siyā kosa manitthiyaṃ;

Nettiṃsādi pidhāne ca, dhanupañcasatepi ca.

812.

Pitāmahe jine seṭṭhe, brāhmaṇe ca pitūsvapi;

Brahmā vutto tathā brahmaṃ, vede tapasi vuccate.

813.

Hatthīnaṃ majjhabandhe ca, pakoṭṭhe kacchabandhane;

Mekhalāyaṃ matā kacchā, kaccho vutto latāya ca.

814.

Tatheva bāhumūlamhi, anūpamhi tiṇepi ca;

 

815.

Pamāṇaṃ hetu satthesu, māne ca saccavādini;

Pamātari ca niccamhi, mariyādāya muccate.

816.

Sattaṃ dabba’ttabhāvesu, pāṇesu ca bale, siyā [bale sakkā (ṭī.)];

Sattāyañca, janesatto, āsatte so tiliṅgiko.

817.

Semhādo rasarattādo, mahābhūte pabhādike;

Dhātu dvīsva’ṭṭhicakkhā’di, bhvā’dīsu gerikādisu.

818.

Amaccādo sabhāve ca, yoniyaṃ pakatī’ritā;

Satvādisāmyā’vatthāyaṃ, paccayā paṭhamepi ca.

819.

Padaṃ ṭhāne parittāṇe, nibbānamhi ca kāraṇe;

Sadde vatthumhi koṭṭhāse, pāde tallañchane mataṃ.

820.

Lohamuggara meghesu, ghano, tālādike ghanaṃ,;

Nirantare ca kaṭhine, vāccaliṅgika muccate.

821.

Khuddā ca makkhikābhede, madhumhi khudda, mappake;

Adhame kapaṇe cāpi, bahumhi catūsu ttisu.

822.

Takke maraṇaliṅge ca, ariṭṭhaṃ asubhe subhe,;

Ariṭṭho āsave kāke, nimbe ca pheniladdume.

823.

Mānabhaṇḍe palasate, sadisatte tulā tathā;

Gehānaṃ dārubandhattha, pīṭhikāyañca dissati.

824.

Mittakāre lañjadāne, bale rāsi vipattisu [balarāsi vipattisu (ka.)];

Yuddhe ceva paṭiññāyaṃ, saṅgaro sampakāsito.

825.

Khandhe bhave nimittamhi, rūpaṃ vaṇṇe ca paccaye;

Sabhāva sadda saṇṭhāna, rūpajjhāna vapūsu ca.

826.

Vatthu kilesa kāmesu, icchāyaṃ madane rate;

Kāmo, kāmaṃ nikāme, cā, nuññāyaṃ kāma mabyayaṃ.

827.

Pokkharaṃ padume dehe, vajjabhaṇḍamukhepi ca;

Sundaratte ca salile, mātaṅgakarakoṭiyaṃ.

828.

Rāsiniccala māyāsu, dambhā’saccesva’yoghane;

Girisiṅgamhi sīraṅge, yante kūṭa manitthiyaṃ.

829.

Vuddhiyaṃ janane kāma, dhātvādīmhi ca pattiyaṃ;

Sattāyañceva saṃsāre, bhavo sassatadiṭṭhiyaṃ.

830.

Paṭivākyo’ttarāsaṅge, su’ttaraṃ uttaro tisu;

Seṭṭhe disādibhede ca, parasmi muparī’rito.

831.

Nekkhammaṃ paṭhamajjhāne, pabbajjāyaṃ vimuttiyaṃ;

Vipassanāya nissesa, kusalamhi ca dissati.

832.

Saṅkhāro saṅkhate puññā, bhisaṅkhārādikepi ca;

Payoge kāyasaṅkhārā, dya’bhisaṅkharaṇesu ca.

833.

Ārammaṇe ca saṃsaṭṭhe, vokiṇṇe nissaye tathā;

Tabbhāve cāpyabhidheyya, liṅgo sahagato bhave.

834.

Tīsu channaṃ patirūpe, chādite ca nigūhite;

Nivāsana pārupane, raho paññattiyaṃ pume.

835.

Buddhasamantacakkhūsu, cakkhu paññāya mīritaṃ;

Dhammacakkhumhi ca maṃsa, dibbacakkhudvayesu ca.

836.

Vāccaliṅgo abhikkanto, sundaramhi abhikkame;

Abhirūpe khaye vutto, tatheva’bbhanumodane.

837.

Kāraṇe desanāyañca, vāre vevacanepi ca;

Pākārasmiṃ [pakārasmiṃ (ka.)] avasare, pariyāyo kathīyati.

838.

Viññāṇe cittakamme ca, vicitte citta muccate;

Paññatti cittamāsesu, citto, tārantare thiyaṃ.

839.

Sāmaṃ vedantare sāntve, taṃ pīte sāmale tisu;

Sayamatthe byayaṃ sāmaṃ, sāmā ca sārivāyapi.

840.

Pume ācariyādimhi, garu[guru (ka. ṭī.)] mātāpitūsvapi;

Garu tīsu mahante ca, dujjarā’lahukesu ca.

841.

Accite vijjamāne ca, pasatthe sacca sādhusu;

Khinne ca samite ceva, santobhidheyyaliṅgikoti.

Iti gāthāanekatthavaggo.

3.3.2. Gāthāddhānekatthavagga

842.

Devo visuddhidevā’do, megha maccu nabhesu ca;

Athopi taruṇe satte, corepi māṇavo bhave.

843.

Ādi koṭṭhāsa koṭīsu, purato’ggaṃvare tīsu;

Paccanīko’ttamesva’ññe, pacchābhāge paro tisu.

844.

Yoni kāma siri’ssare, dhammu’yyāma yase bhagaṃ;

Uḷāro tīsu vipule, seṭṭhe ca madhure siyā.

845.

Sampanno tīsu sampuṇṇe, madhure ca samaṅgini;

Saṅkhā tu ñāṇe koṭṭhāsa, paññatti gaṇanesu ca.

846.

Ṭhānaṃ issariyo’kāsa, hetūsu ṭhitiyampi ca;

Atho māne pakāreca, koṭṭhāseca vidho dvisu.

847.

Pañño’pavāsa khantīsu, damo indriyasaṃvare;

Ñāṇe ca somanasseca, vedo chandasi co’ccate.

848.

Khandhakoṭṭhāsa, passāva, magga, hetūsu yoni sā [yoni so (ṭī.)];

Kāle tu kūle sīmāyaṃ, velā rāsimhi bhāsitā.

849.

Vohāro sadda paṇṇatti, vaṇijjā cetanāsu ca;

Nāgo tu’raga hatthīsu, nāgarukkhe tathu’ttame.

850.

Seṭṭhā’sahāya saṅkhyā’ñña, Tulyesve’kotiliṅgiko;

Rāge tu mānaso cittā, rahattesu ca mānasaṃ.

851.

Mūlaṃ bhe santike mūla, mūle hetumhi pābhate;

Rūpādyaṃ’sa pakaṇḍesu, khandho rāsi guṇesu ca.

852.

Ārambho vīriye kamme, ādikamme vikopane;

Atho hadayavatthumhi, citte ca hadayaṃ ure.

853.

Pacchātāpā’nubandhesu, rāgādo’nusayo bhave;

Mātaṅgamuddhapiṇḍe tu, ghaṭe kumbho dasambaṇe.

854.

Parivāro parijane, khaggakose paricchade;

Ālambaro tu sārambhe, bheribhede ca dissati.

855.

Khaṇo kālavisese ca, nibyāpāraṭṭhitimhi ca;

Kule tva’bhijano vutto, uppattibhūmiyampi ca.

856.

Āhāro kabaḷīkārā, hārādīsu ca kāraṇe;

Vissāse yācanāyañca, peme ca paṇayo mato.

857.

Ṇādo saddhā, cīvarādi, hetvā’dhāresu paccayo;

Kīḷā dibbavihārādo, vihāro sugatālaye.

858.

Samatthane mato citte, kaggatāyaṃ samādhi ca;

Yogo saṅgati [saṅge ca (ṭī.)] kāmādo, Jhāno’pāyesu yuttiyaṃ.

 

859.

Bhogo sappaphaṇa’ṅgesu, koṭille bhuñjane dhane;

Bhūmibhāge kilese ca, male cā’ṅgaṇa muccate.

860.

Dhanādidappe paññāya, abhimāno mato tha ca;

Apadeso nimitte ca, chale ca kathane mato.

861.

Citte kāye sabhāve ca, so attā parama’ttani;

Atha gumbo ca thambasmiṃ [thambhasmiṃ (ṭī.)], samūhe balasajjane.

862.

Antoghare kusūle ca, koṭṭho ntokucchiyaṃ pyatha;

Sopānaṅgamhi uṇhīso, makuṭe sīsaveṭhane.

863.

Niyyāse sekhare dvāre, niyyūho nāgadantake;

Atho sikhaṇḍe tūṇīre, kalāpo nikare mato.

864.

Cūḷā saṃyatakesesu, makuṭe moḷi ca dvisu;

Saṅkho tva’nitthiyaṃ kambu, nalāṭa’ṭṭhīsu [lalāṭaṭṭhīsu (sī.)] gopphake.

865.

Pakkho kāle bale sādhye, sakhī vājesu paṅgule;

Dese’ṇṇave pume sindhu, saritāyaṃ sa nāriyaṃ.

866.

Gaje kareṇu purise, so hatthiniya mitthiyaṃ;

Ratane vajiro nitthī, maṇivedhi’ndahetisu.

867.

Visāṇaṃ tīsu mātaṅga, dante ca pasusiṅgake;

Koṭiyaṃ tu mato koṇo, tathā vādittavādane.

868.

Vaṇippathe ca nagare, vede ca nigamo tha ca;

Vivādādo’ dhikaraṇaṃ, siyā’dhāre ca kāraṇe.

869.

Pasumhi vasudhāyañca, vācādo go pumitthiyaṃ;

Harite tu suvaṇṇe ca, vāsudeve harī’rito.

870.

Āyatte parivāre ca, bhariyāyaṃ pariggaho;

Uttaṃso tva’ vataṃso ca, kaṇṇapūre ca sekhare.

871.

Vijjuyaṃ vajire cevā, sani’tthipurise pyatha;

Koṇe saṅkhyāvisesasmiṃ, ukkaṃse koṭi nāriyaṃ.

872.

Cūḷā jālā padhāna’gga, moracūḷāsu sā sikhā;

Sappadāṭhāya māsī’tthī, iṭṭhassā’sīsanāyapi.

873.

Vasā vilīna telasmiṃ, vasagā vañjhagāvisu;

Abhilāse tu kiraṇe, abhisaṅge ruci’tthiyaṃ.

874.

Saññā sañjānane nāme, cetanāyañca dissati;

Aṃse sippe kalā kāle, bhāge candassa soḷase.

875.

Bījakose gharakūṭe, kaṇṇabhūsāya kaṇṇikā;

Āgāmikāle dīghatte, pabhāve ca matā’yati.

876.

Uṇṇā mesādilome, ca, bhūmajjhe romadhātuyaṃ;

Vāruṇī tvitthiyaṃ vuttā, naṭṭakī madirādisu.

877.

Kriyacitte ca karaṇe, kiriyaṃ kammani kriyā;

Sunisāyaṃ tu kaññāya, jāyāya ca vadhū matā.

878.

Pamāṇi’ssariye mattā, akkharāvayave’ppake;

Suttaṃ pāvacane riṭṭhe [siddhe (ṭī.)], tante taṃ supite tisu.

879.

Rājaliṅgo’sabhaṅgesu, rukkhe ca kakudo[kakudho (ṭī. sī.)] pyatha;

Nimitta’kkhara sūpesu, byañjanaṃ cihane pade.

880.

Vohāre jetu micchāyaṃ, kīḷādo cāpi devanaṃ;

Bhariyāyaṃ tu kedāre, sarīre khetta mīritaṃ.

881.

Sussūsāyañca viññeyyaṃ, issābhyāse pyu’pāsanaṃ;

Sūlaṃ tu nitthiyaṃ heti, bhede saṃku rujāsu ca.

882.

Tanti vīṇāguṇe, tantaṃ, mukhyasiddhanta tantusu;

Rathādyaṅge tu ca yugo, kappamhi yugale yugaṃ.

883.

Itthipupphe ca reṇumhi, rajo pakatije guṇe;

Nyāsappaṇe tu dānamhi, niyyātana mudīritaṃ.

884.

Garu’pāyā’vatāresu, titthaṃ pūtambu diṭṭhisu;

Paṇḍake joti nakkhatta, raṃsīsva’ggimhi joti so.

885.

Kaṇḍo nitthī sare daṇḍe, vagge cāvasare pyatha;

Uddhaṃbāhudvayamāne [bāhudvayummāne (sī. ka.)], sūrattepi ca porisaṃ.

886.

Uṭṭhānaṃ porise’hāsu, nisinnādyu’ggame pyatha;

Anissayamahībhāge, tvi’rīṇaṃ ūsare siyā.

887.

Ārādhanaṃ sādhane ca, pattiyaṃ paritosane;

Padhāne tu ca sānumhi, visāṇe siṅga muccate.

888.

Diṭṭhā’dimagge ñāṇa’kkhi, kkhaṇa laddhīsu dassanaṃ;

Heme pañcasuvaṇṇe ca, nikkho nitthī pasādhane.

889.

Tithibhede ca sākhādi, phaḷumhi pabba muccate;

Nāgaloke tu pātālaṃ, bhāsitaṃ balavāmukhe.

890.

Kāmaje kopaje dose, byasanañca vipattiyaṃ;

Atho’pakaraṇe siddhi, kārakesu ca sādhanaṃ.

891.

Tīsvīrito [tīsvito (ṭī.)] dānasīle, vadaññū vagguvādini;

Purakkhato bhisitte ca, pūjite puratokate.

892.

Mando bhāgyavihīne cā, ppake mūḷhā’paṭūsvapi;

Vuddhiyutte samunnaddhe, uppanne ussitaṃ bhave.

893.

Rathaṅge’kkho suvaṇṇasmiṃ, pāsake, akkha mindriye;

Sassate ca dhuvo tīsu, dhuvaṃ takke ca nicchite.

894.

Hare sivo, sivaṃ bhadda, mokkhesu, jambuke sivā;

Senāyaṃ sattiyañceva, thūlatte ca balaṃ bhave.

895.

Saṅkhyā narakabhedesu, padumaṃ vārije pyatha;

Devabhede vasu pume, paṇḍakaṃ ratane dhane.

896.

Nibbānaṃ atthagamane, apavagge siyā tha ca;

Setambuje puṇḍarīkaṃ, byagghe rukkhantare pume.

897.

Upahāre bali pume, karasmiṃcā’surantare;

Sukkaṃ tu sambhave, sukko, dhavale, kusale tisu.

898.

Dāyo dāne vibhattabba, dhane ca pitunaṃ vane [dhane (ṭī.)];

Pabhuttā’yattatā’yattā’, bhilāsesu vaso bhave.

899.

Paribhāsana makkose, niyame bhāsane tha ca,

Dhanamhi seḷanaṃ yodha, sīhanādamhi dissati.

900.

Pabhavo jātihetumhi, ṭhāne cādyupaladdhiyaṃ;

Atho’tu nāripupphasmiṃ, hemantādimhi ca dvisu.

901.

Karaṇaṃ sādhakatame, kriyā gattesu indriye;

Tāto[tāḷo (sī.)] tu kuñcikāyañca, tūriyaṅge dumantare.

902.

Pupphe phale ca pasavo, uppāde gabbhamocane;

Gāyane gāyake asse, gandhabbo devatāntare.

903.

Vinā pupphaṃ phalaggāhi, rukkhe vanappati;

Āhate hemarajate, rūpiyaṃ rajatepi ca.

904.

Khagādibandhane pāso, kesapubbo caye pyatha;

Tārā’kkhimajjhe nakkhatte, tāro uccatarassare.

905.

Patte ca lohabhedasmiṃ, kaṃso catukahāpaṇe;

Majjhimo dehamajjhasmiṃ, majjhabhave ca so tisu.

906.

Āvesanaṃbhūtāvese, sippasālā gharesu ca;

Sobhā sampattīsu sirī, lakkhītthī devatāya ca.

907.

Kumāro yuvarāje ca, khande vutto susumhi ca;

Athā’nitthī pavāḷo ca, maṇibhede tathā’ṅkure.

908.

Paṇo vetana mūlesu, vohāre ca dhane mato;

Paṭiggaho tu gahaṇe, kathito bhājanantare.

909.

Asubhe ca subhe kamme, bhāgyaṃ vuttaṃ dvaye pyatha;

Pipphalaṃ tarubhede ca, vatthacchedanasatthake.

910.

Apavaggo pariccāgā’, vasānesu vimuttiyaṃ;

Liṅgaṃ tu aṅgajātasmiṃ, pumattādimhi lakkhaṇe.

911.

Cāge sabhāve nimmāne, saggo jjhāye divepyatha;

Rohito lohite maccha, bhede ceva migantare.

912.

Niṭṭhā nipphattiyaṃ cevā, vasānamhi adassane;

Kaṇṭako tu sapattasmiṃ, rukkhaṅge lomahaṃsane.

913.

Mukhyo’pāyesu vadane, ādismiṃ mukha mīritaṃ;

Dabbaṃ bhabbe guṇādhāre, vitte ca budha dārusu.

914.

Mānaṃ pamāṇe patthādo, māno vutto vidhāya ca;

Atho parissame vutto, vāyāmo vīriyepi ca.

915.

Saroruhe satapattaṃ, satapatto khagantare;

Chidde tu chiddavante ca, susiraṃ tūriyantare.

916.

Ekasmiṃ sadise sante, samānaṃ vāccaliṅgikaṃ;

Atho gārava bhītīsu, saṃvege sambhamo mato.

917.

Juṇhā candappabhāyañca, tadupetanisāya ca;

Vimānaṃ devatāvāse, sattabhūmigharamhi ca.

918.

Māse jeṭṭho, tivuddhā’ti, ppasatthesu ca tīsu so;

Dhamme ca maṅgale seyyo, so pasatthatare tisu.

919.

Ādiccādimhi gahaṇe, nibandhe ca ghare gaho;

Kāco tu mattikābhede, sikkāyaṃ nayanāmaye.

920.

Tīsu gāmaṇi seṭṭhasmiṃ, adhipe gāmajeṭṭhake;

Bimbaṃ tu paṭibimbe ca, maṇḍale bimbikāphale.

921.

Bhājanādi parikkhāre, bhaṇḍaṃ mūladhanepi ca;

Maggo tvariyamagge ca, sammādiṭṭhādike, pathe.

922.

Samā vasse, samo kheda, santīsu, so nibhe tisu;

Cāpetvissāsa, musuno, issāso khepakamhi ca.

923.

Bālo tīsvā’divayasā, samaṅgini apaṇḍite;

Rattaṃ tu soṇite, tambā, nuratta, rañjite tisu.

924.

Tace kāye ca tanvitthī, tīsva’ppe viraḷe kise;

Utubhede tu sisiro, hime so sītale tisu.

925.

Sakkharā guḷabhede ca, kathalepi ca dissati;

Anuggahe tu saṅkhepe, gahaṇe saṅgaho mato.

926.

Dakkhe ca tikhiṇe byatte, rogamutte paṭuttisu;

Rājā tu khattiye vutto, naranāthe pabhumhi ca.

927.

Khalañca dhaññakaraṇe, kakke nīce khalo bhave;

Athu’ppāde samudayo, samūhe paccayepi ca.

928.

Brahmacārī gahaṭṭhādo, assamo ca tapovane;

Bhayaṅkare tu kaṭhine, kurūro tīsu niddaye.

929.

Kaniṭṭho kaniyo tīsu, atyappe’tiyuve pyatha;

Sīghamhi lahu taṃ, iṭṭha, nissārā’garusuttisu.

930.

Adharo tīsvadho hīne, pume dantacchade pyatha;

Sussusā sotu micchāya, sā pāricariyāya ca.

931.

Hattho pāṇimhi ratane, gaṇe soṇḍāya bhantare;

Āvāṭe udapāne ca, kūpo kumbhe ca dissati.

932.

Ādo padhāne paṭhamaṃ, pamukhañca tiliṅgikaṃ;

Vajjabhede ca vita taṃ, taṃ vitthāre tiliṅgikaṃ.

933.

Sāro bale thiraṃse ca, uttame so tiliṅgiko;

Bhāro tu khandhabhārādo, dvisahassapalepi ca.

934.

Mandire rogabhede ca, khayo apacayamhi ca;

Vāḷo tu sāpade sappe, kurūre so tiliṅgiko.

935.

Sālo sajjaddume rukkhe, sālāgehe ca dissati;

Sote tu savanaṃ vuttaṃ, yajane sutiyampi ca.

936.

Tīsu pato pareto ca, mate ca petayonije;

Khyāte tu haṭṭhe viññāte, patītaṃ vāccaliṅgikaṃ.

937.

Adhippāye ca ādhāre, āsayo kathito tha ca;

Pattaṃ pakkhe dale, patto, bhājane so gate tisu.

938.

Kusale sukataṃ, suṭṭhu, kate ca sukato tisu;

Tapassī tva’nukampāyā, rahe vutto tapodhane.

939.

Tīsu surādilolasmiṃ, soṇḍo hatthikare dvisu;

Assādane tu rasanaṃ, jivhāyañca dhanimhi ca.

940.

Paṇīto tīsu madhure, uttame vihite pyatha;

Añjase visikhāyañca, pantiyaṃ vīthi nāriyaṃ.

941.

Pāpasmiṃ gagane dukkhe, byasane cā’gha muccate;

Samūhe paṭalaṃ netta, roge vuttaṃ chadimhi ca.

942.

Sandhi saṅghaṭṭane vutto, sandhi’tthi paṭisandhiyaṃ;

Sattannaṃ pūraṇe seṭṭhe, tisante sattamo tisu.

943.

Ojā tu yāpanāyañca, ojo ditti balesu ca;

Atho nisāmanaṃ vuttaṃ, dassane savanepi ca.

944.

Gabbho kucchiṭṭhasatte ca, kucchi ovarakesu ca;

Khaṇḍane tva’padānañca, itivutte ca kammani.

945.

Cittake rukkhabhede ca, tilako tilakāḷake;

Sīlādo paṭipatti’tthī, bodhe patti pavattisu.

946.

Asumhi [āyumhi (ṭī.), 407-gāthā passitabbā] ca bale pāṇo, satte hadayagā’nile;

Chando vase adhippāye, vede’cchā’nuṭṭhubhādisu.

947.

Kāmoghādo, samūhasmiṃ, oghovege jalassa ca;

Kapālaṃ sirasaṭṭhimhi, ghaṭādi sakalepi ca.

948.

Veṇvādisākhājālasmiṃ, laggakese jaṭā’laye;

Saraṇaṃ tu vadhe gehe, rakkhitasmiñca rakkhaṇe.

949.

Thiyaṃ kantā piye, kanto, manuññe, so tiliṅgiko;

Gavakkhe tu samūhe ca, jālaṃ macchādibandhane.

950.

Pucchāyaṃ garahāyañcā, niyame kiṃ tiliṅgikaṃ;

Sasaddhe tīsu nivāpe, saddhaṃ, saddhā ca paccaye.

951.

Bījaṃ hetumhi aṭṭhismiṃ, aṅgajāte ca dissati;

Pubbo pūye’ggato [aggate (ṭī.)] ādo, So disādo tiliṅgiko.

952.

Phalacitte hetukate, lābhe dhaññādike phalaṃ;

Āgamane tu dīghādi, nikāyesu ca āgamo.

953.

Santāno devarukkhe ca, vutto santatiyaṃ pyatha;

Uttaraviparīte ca, seṭṭhe cā’nuttaraṃ tisu.

954.

Sattisampattiyaṃ vutto, kantimatte ca vikkamo;

Chāyā tu ātapābhāve, paṭibimbe pabhāya ca.

955.

Gimhe ghammo nidāgho ca, uṇhe sedajale pyatha;

Kappanaṃ kantane vuttaṃ, vikappe sajjane’tthiyaṃ.

956.

Aṅgā dese bahumha’ṅgaṃ, aṅgo dese vapumha’[ṅga (ṭī.)] tathā’vayavahetusu;

Devālaye ca thūpasmiṃ, cetiyaṃ cetiya’ddume.

957.

Sajjano sādhupurise, sajjanaṃ kappane pyatha;

Supinaṃ supine sutta, viññāṇe ta manitthiyaṃ.

958.

Paccakkhe sannidhāne ca, sannidhi parikittito;

Bhiyyo bahutaratthe so, punaratthe’byayaṃ bhave.

959.

Visalittasare diddho, diddho litte tiliṅgiko;

Vāse dhūmādisaṅkhāre, dhivāso sampaṭicchane.

960.

Vutto visārado tīsu, suppagabbhe ca paṇḍite;

Atha sitthaṃ madhucchiṭṭhe, vuttaṃ odanasambhave.

961.

Drave vaṇṇe rasabhede, kasāyo surabhimhi ca;

Atho uggamanaṃ vuttaṃ, uppattu’ddhagatīsu ca.

962.

Lūkhe niṭṭhuravācāyaṃ, pharusaṃ vāccaliṅgikaṃ;

Pavāho tva’mbuvege ca, sandissati pavattiyaṃ.

963.

Nissaye tappare iṭṭhe, parāyaṇapadaṃ tisu;

Kavace vāravāṇe ca, nimmokepi ca kañcuko.

964.

Lohabhede mataṃ tambaṃ, tambo ratte tiliṅgiko;

Tīsu tva’vasitaṃ ñāte, avasānagate mataṃ.

965.

Bodhane ca padāne ca, viññeyyaṃ paṭipādanaṃ;

Sele nijjaladese ca, devatāsu marū’rito.

966.

Satthaṃ āyudha ganthesu, lohe, sattho ca sañcaye;

Jīvikāyaṃ vivaraṇe, vattane vutti nāriyaṃ.

967.

Vīriye sūrabhāve ca, kathīyati parakkamo;

Atha kambu mato saṅkhe, suvaṇṇe valayepi ca.

968.

Saro kaṇḍe akārādo, sadde vāpimhi’nitthiyaṃ;

Dupphasse tikhiṇe tīsu, gadrabhe kakace kharo.

969.

Surāyu’paddave kāmā, savādimhi ca āsavo;

Dehe vutto rathaṅge ca, caturo’padhisū’padhi.

970.

Vatthu’ttaṃ kāraṇe dabbe, bhūbhede ratanattaye;

Yakkho deve mahārāje, kuverā’nucare nare.

971.

Dārukkhandhe pīṭhikāyaṃ, āpaṇe pīṭha māsane;

Parivāre parikkhāro, sambhāre ca vibhūsane.

972.

Vohārasmiñca ṭhapane, paññatti’tthī pakāsane;

Paṭibhānaṃ tu paññāyaṃ, upaṭṭhita girāya ca.

973.

Vacanāvayave mūle, kathito hetu kāraṇe;

Udare tu tathā pācā, nalasmiṃ gahaṇī’tthiyaṃ.

974.

Piyo bhattari, jāyāyaṃ, piyā, iṭṭhe piyo tisu;

Yamarāje tu yugaḷe, saṃyame ca yamo bhave.

975.

Muddikassa ca pupphassa, rase khudde madhū’ritaṃ;

Ulloce tu ca vitthāre, vitānaṃ punnapuṃsake.

976.

Apavagge ca salile, sudhāyaṃ amataṃ mataṃ;

Mohe tu timire saṅkhyā, guṇe tama manitthiyaṃ.

977.

Khare cā’kāriye tīsu, rasamhi purise kaṭu;

Paṇḍake sukate, puññaṃ, manuññe pavane tisu.

978.

Rukkho dumamhi, pharusā, siniddhesu ca so tisu;

Uppattiyaṃ tu hetumhi, saṅge sukke ca sambhavo.

979.

Nimittaṃ kāraṇe vuttaṃ, aṅgajāte ca lañchane;

Ādi sīmāpakāresu, samīpe’vayave mato.

980.

Vede ca mantane manto, mantā paññāya muccate;

Anayo byasane ceva, sandissati vipattiyaṃ.

981.

Aruṇo raṃsibhede cā, byattarāge ca lohite;

Anubandho tu pakatā, nivatte nassanakkhare.

982.

Avatāro’vataraṇe, titthamhi vivare pyatha;

Ākāro kāraṇe vutto, saṇṭhāne iṅgitepi ca.

983.

Sudditthi tanaye khattā, uggo, tibbamhi so tisu;

Padhānaṃ tu mahāmatte, pakatya’gga’dhitīsu ca.

984.

Kallaṃ pabhāte, niroga, sajjadakkhesu [yuttadakkhesu (ka.)] tīsu taṃ;

Kuhanā kūṭacariyāyaṃ, kuhano kuhake tisu.

985.

Kapoto pakkhibhede ca, diṭṭho pārāvate tha ca;

Sārado sāradabbhūte, apagabbhe mato tisu.

986.

Tīsu khare ca kaṭhine, kakkaso sāhasappiye [sāhasappiye=sāhasa+appiye (ṭī.)];

Akāriye tu guyhaṅge, cīre kopīna muccate.

987.

Migabhede paṭākāyaṃ, moce ca kadalī’tthiyaṃ;

Dakkhiṇā dānabhedasmiṃ, vāmato’ññamhi dakkhiṇo.

988.

Dutiyā bhariyāyañca, dvinnaṃ pūraṇiyaṃ matā;

Athuppāde siyā dhūma, ketu vessānarepi ca.

989.

Bhavaniggamane yāne, dvāre nissaraṇaṃ siyā;

Niyāmako potavāhe, tiliṅgo so niyantari.

990.

Apavagge vināse ca, nirodho rodhane pyatha;

Bhaye paṭibhayaṃ vuttaṃ, tiliṅgaṃ taṃ bhayaṃkare.

991.

Piṭakaṃ bhājane vuttaṃ, tatheva pariyattiyaṃ;

Jarāsithilacammasmiṃ, udaraṅge matā vali.

992.

Bhinnaṃ vidārite’ññasmiṃ, nissite vāccaliṅgikaṃ;

Upajāpe mato bhedo, visese ca vidāraṇe.

993.

Maṇḍalaṃ gāmasandohe, bimbe paridhirāsisu;

Āṇāya māgame lekhe; Sāsanaṃ anusāsane.

994.

Agge tu sikharaṃ cā’yo, mayavijjhanakaṇṭake;

Guṇukkaṃse ca vibhave, sampatti ceva sampadā.

995.

Bhūkhantīsu khamā, yogye, hite sakke [yutte (ṭī.) 1001-gāthā passitabbā]khamo tisu;

Addho bhāge pathe kāle, ekaṃse’ddho’byayaṃ bhave;

Atho karīsaṃ vaccasmiṃ, vuccate caturambaṇe.

996.

Usabho’sadha go [usabho usabhe (ṭī.)] seṭṭhe, sū’sabhaṃ vīsayaṭṭhiyaṃ;

Setusmiṃ tanti pantīsu, nāriyaṃ pāḷi kathyate.

997.

Kaṭo jaye’tthinimitte, kilañje so kate tisu;

Mahiyaṃ jagatī vuttā, mandirālindavatthumhi.

998.

Vitakke mathite takko, tathā sūciphale mato;

Sudassanaṃ sakkapure, tīsu taṃ duddase’tare.

999.

Dīpo’ntarīpa pajjota, patiṭṭhā nibbutīsu ca;

Baddhanissita setesu, tīsu taṃ mihite sitaṃ.

1000.

Thiyaṃ pajāpati dāre, brahme māre sure pume;

Vāsudeve’ntake kaṇho, so pāpe asite tisu.

1001.

Upacāro upaṭṭhāne, āsanne aññaropane;

Sakko inde janapade, sākiye, so khame tisu.

1002.

Vajjane parihāro ca, sakkāre ceva rakkhaṇe;

Sotāpannādike agge, ariyo tīsu, dvije pume.

1003.

Susuko susumāre ca, bālake ca ulūpini;

Indīvaraṃ mataṃ nīlu, ppale uddālapādape.

1004.

Asano piyake kaṇḍe, bhakkhaṇe khipane’ sanaṃ;

Yuge’dhikāre [vikāre (ṭī.)] vīriye, padhāne cā’ntike dhuro.

1005.

Kāḷe ca bhakkhite tīsu, lavitte asito pume;

Pavāraṇā paṭikkhepe, kathitā’jjhesanāya ca.

1006.

Ummāre esikatthambhe, indakhīlo mato tha ca;

Potthakaṃ makacivatthe, ganthe lepyādi kammani.

1007.

Dhaññaṃ sālyādike vuttaṃ, dhañño puññavati ttisu;

Pāṇi hatthe ca satte bhū, saṇhakaraṇiyaṃ mato.

1008.

Tīsu pītaṃ halidyābhe, haṭṭhe ca pāyite siyā;

Byūho nibbiddharacchāyaṃ, balanyāse gaṇe mato.

1009.

Lohitādimhi lobhe ca, rāgo ca rañjane mato;

Padaro phalake bhaṅge, pavuddha dariyaṃ pica.

1010.

Siṅghāṭakaṃ kaserussa, phale, maggasamāgame;

Bahulāyañca kheḷamhi, eḷā, dose’ḷa mīritaṃ.

1011.

Ādhāro cā’dhikaraṇe, pattādhāre’ lavālake;

Kāro’ gabhede sakkāre, kārā tu bandhanālaye.

1012.

Karakā meghapāsāṇe, karako kuṇḍikāya ca;

Pāpane ca padātismiṃ, gamane patti nāriyaṃ.

1013.

Chiddaṃ randhañca vivaraṃ, susire dūsanepi ca;

Muttā tu muttike, muttaṃ, passāve, muccite tisu.

1014.

Nisedhe vāraṇaṃ, hatthi, liṅga hatthīsu vāraṇo;

Dānaṃ cāge made suddhe, khaṇḍane lavane khaye.

1015.

Manotose ca nibbāne, tthaṅgame nibbuti’tthiyaṃ;

Negamo nigamubbhūte, tathā’paṇopajīvini.

1016.

Haritasmiñca paṇṇe ca, palāso kiṃ sukaddume;

Pakāso pākaṭetīsu, ālokasmiṃ pume mato.

1017.

Pakkaṃ phalamhi, taṃ nāsu, mmukhe [nāsamukhe (ka.)] pariṇate tisu;

Piṇḍo ājīvane dehe, piṇḍane goḷake mato.

1018.

Vaṭṭo paribbaye kammā, dike, so vaṭṭule tisu;

Paccāhāre paṭihāro, dvāre ca dvārapālake.

1019.

Nāriyaṃ bhīru kathitā, bhīruke so tiliṅgiko;

Vikaṭaṃ gūthamuttādo, vikaṭo vikate tisu.

1020.

Vāmaṃ sabyamhi, taṃ cāru, viparītesu tīsva’tha;

Saṅkhyābhede sarabye ca, cihaṇe lakkha muccate.

1021.

Seṇī’tthī samasippīnaṃ, gaṇe cā’valiyaṃ pica;

Sudhāyaṃ dhūliyaṃ cuṇṇo, cuṇṇañca vāsacuṇṇake.

1022.

Jetabbe’tippasatthe’ti, vuddhe jeyyaṃ tisū’ritaṃ;

Takke tu mathitaṃ hotyā, Lolite mathito tisu.

1023.

Abbhuto’cchariye tīsu, paṇe cevā’bbhuto pume;

Mecako pucchamūlamhi, kaṇhepi mecako tisu.

1024.

Vasavattī pume māre, vasavattāpake tisu;

Sambhave cā’suci pume, amejjhe tīsu dissati.

1025.

Accho ikke pume vutto, pasannamhi tiliṅgiko;

Baḷise selabhede ca, vaṅko, so kuṭile tisu.

1026.

Kuṇapamhi chavo ñeyyo, Lāmake so tiliṅgiko;

Sabbasmiṃ sakalo tīsu, addhamhi purise siyā.

1027.

Candaggāhādike cevu, ppādo uppattiyaṃ pica;

Padussane padoso ca, kathito saṃvarīmukhe.

1028.

Rudhire lohitaṃ vuttaṃ, rattamhi lohito tisu;

Uttamaṅge pume muddhā, muddho mūḷhe tiliṅgiko.

1029.

Raṭṭhamhi vijitaṃ vuttaṃ, jite ca vijito tisu;

Parittaṃ tu parittāṇe, paritto tīsu appake.

1030.

Kumbhaṇḍo devabhede ca, dissati vallijātiyaṃ;

Catutthaṃse pade pādo, paccantaselaraṃsisu.

1031.

Vaṅgo lohantare vaṅgā, dese pume bahumhi ca;

Kammārabhaṇḍabhede ca, khaṭake muṭṭhi ca dvisu.

1032.

Ambaṇaṃ doṇiyaṃ ce’kā, dasadoṇappamāṇake;

Adhiṭṭhitiya mādhāre, ṭhāne’dhiṭṭhāna muccate.

1033.

Pume mahesī sugate, deviyaṃ nāriyaṃ matā;

Upaddave upasaggo, dissati pādikepi ca.

1034.

Vakkaṃ koṭṭhāsabhedasmiṃ, vakko vaṅke tisu’ccate;

Vijjā vede ca sippe ca, tivijjādo ca buddhiyaṃ.

1035.

Samādhimhi pume’kaggo, nākule vāccaliṅgiko;

Pajjaṃ siloke, pajjo’ddhe, pajjo pādahite tisu.

1036.

Katako rukkhabhedasmiṃ, katako kittime tisu;

Vidheyye assavo tīsu, pubbamhī purise siyā.

1037.

Kalyāṇe kathitaṃ khemaṃ, tīsu laddhattharakkhaṇe;

Atho niyojane vuttaṃ, kāriyepi payojanaṃ.

1038.

Assattho tīsu assāsa, ppatte, bodhiddume pume;

Tīsu luddo kurūre ca, nesādamhi pume siyā.

1039.

Vilaggo tīsu laggasmiṃ, pume majjhamhi dissati;

Aḍḍho tvanitthiyaṃ bhāge, dhanimhi vāccaliṅgiko.

1040.

Kaṭṭhaṃ dārumhi, taṃ kicche, gahane kasite tisu;

Sasantāne ca visaye, gocare’ jjhatta muccateti.

Iti addhānekatthavaggo.

3.3.3. Gāthāpādānekatthavagga

1041.

Bhuvane ca jane loko, moretvaggimhi so sikhī;

Siloko tu yase pajje, Rukkhe tu sāmike dhavo.

 

1042.

Vaṭabyāmesu nigrodho, dhaṅko tu vāyase bake;

Vāro tva’vasarā’hesu, kucetvabbhe payodharo.

1043.

Ucchaṅge lakkhaṇe cā’ṅko, rasmi’tthī juti rajjusu;

Diṭṭho’bhāsesu āloko, Buddho tu paṇḍite jine.

 

1044.

Sūraṃ’sūsu pume bhānū, daṇḍo tu muggare dame;

Devamacchesva’nimiso, pattho tu mānasānusu.

1045.

Ātaṅko roga tāpesu, Mātaṅgo sapace gaje;

Migo pasu kuruṅgesu, ulūki’ndesu kosiyo.

1046.

Viggaho kalahe kāye, puriso māṇava’ttasu;

Dāyādo bandhave putte, sire sīsaṃ tipumhi ca.

1047.

Balihatthaṃ’sūsu karo, dante vippe’ṇḍaje dvijo;

Vattaṃ pajjā’nanā’cāre, dhaññaṅge sukhume kaṇo.

1048.

Thambho thūṇa jaḷattesu, sūpo kummāsa byañjane;

Gaṇḍo phoṭe kapolamhi, aggho mūlye ca pūjane.

1049.

Pakāro tulya bhedesu, sakunto bhāsapakkhisu;

Bhāgye vidhi vidhāne ca, sare khagge ca sāyako.

1050.

Sāraṅgo cātake eṇe, pattī tu sarapakkhisu;

Sede pāko vipāke tha, Bhikkhubhede caye gaṇo.

 

1051.

Rāsi puñje ca mesā’do, Asse loṇe ca sindhavo;

Saṃvaṭṭe palayo nāse, pūgo kamukarāsisu.

1052.

Amate tu sudhā lepe, abhikhyā nāma raṃsisu;

Satti sāmatthiye satthe, mahī najjantare bhuvi;

Līlā kriyā vilāsesu, Satte tu atraje pajā.

 

1053.

Ñāṇe lābhe upaladdhi, paveṇī kuthaveṇisu;

Pavatti vutti vattāsu, vetane bharaṇe bhati.

1054.

Ācārepi mariyādā, bhūti sattā samiddhisu;

Soppe pamāde tandī ca, yātrā gamana vuttisu.

1055.

Nindā kucchā’pavādesu, kaṅgu dhañña piyaṅgusu;

Mokkhesive samesanti, vibhāge bhatti sevane.

1056.

Icchāyaṃ jutiyaṃ kanti, rañjane sūrate rati;

Gehe vasati vāse tha, nadī senāsu vāhinī.

1057.

Patthe nāḷe ca nāḷi’tthī, gaṇe samiti saṅgame;

Taṇhā lobhe pipāsāyaṃ, magga vuttīsu vattanī.

1058.

Pāṇyaṅge nābhi cakkante, yāce viññatti ñāpane;

Vitti tose vedanāyaṃ, ṭhāne tu jīvite ṭhiti.

1059.

Taraṅge cā’ntare vīci, dhīratte dhāraṇe dhiti;

Bhū bhūmiyañca bhamuke, sadde vede save suti.

1060.

Gottaṃ nāme ca vaṃse tha, nagare ca ghare puraṃ;

Okaṃ tu nissaye gehe, kulaṃ tu gottarāsisu.

1061.

Heme vitte hiraññañca, paññāṇaṃ tva’ṅka vuddhisu;

Athā’mbarañca khe vatthe, guyhaṃ liṅge rahasya’pi.

1062.

Tapo dhamme vate ceva, pāpe tvā’gumhi kibbisaṃ;

Ratanaṃ maṇi seṭṭhesu, vassaṃ hāyana vuṭṭhisu.

1063.

Vanaṃ arañña vārīsu, khīramhi tu jale payo;

Akkharaṃ lipi mokkhesu, methūnaṃ saṅgame rate.

1064.

Sotaṃ kaṇṇe payovege, riṭṭhaṃ pāpā’subhesu ca;

Āgu pāpā’parādhesu, ketumhi cihane dhajo.

1065.

Gopuraṃ dvāramattepi, mandiraṃ nagare ghare;

Vāccaliṅgā paramito, byatto tu paṇḍite phuṭe.

1066.

Vallabho dayite’jjhakkhe, jale thūlo mahatyapi;

Kurūre bherave bhīmo, Lolo tu lolupe cale.

1067.

Bībhaccho vikate bhīme, komale tikhiṇe mudu;

Iṭṭhe ca madhure sādu, sādumhi madhuro piye.

1068.

Site tu suddhe odāto, dvijivho sūcakā’hisu;

Sakke samattho sambandhe, samattaṃ niṭṭhitā’khile.

1069.

Suddho kevala pūtesu, jighañño’ntā’dhamesu ca;

Poṇo’panata ninnesu, añña nīcesu ce’taro.

1070.

Suci suddhe site pūte, pesalo dakkhacārusu;

Adhamo kucchite ūne, appiye pya’liko bhave.

1071.

Byāpe asuddhe saṃkiṇṇo, bhabbaṃ yogye ca bhāvini;

Sukhumo appakā’ṇūsu, vuddho there ca paṇḍite.

1072.

Subhe sādhumhi bhaddo tha, tyā’do ca vipule bahu;

Dhīro budhe dhitimante, vellitaṃ kuṭile dhute.

1073.

Visado byatta setesu, taruṇo tu yuve nave;

Yoggaṃ yāne, khame yoggo, Piṇḍitaṃ gaṇite ghane.

 

1074.

Budhe’bhijāto kulaje, vuddho’rūsu mahallako;

Kalyāṇaṃ sundare cāpi, himo tu sītalepi ca.

1075.

Lole tu sīghe capalo, vutte udita muggate;

Āditte gabbite ditto, piṭṭhaṃ tu cuṇṇitepi ca.

1076.

Vigate vāyite [vāyane (ka.)]vītaṃ, bhāvitaṃ vaḍḍhitepi ca;

Bhajjite patite bhaṭṭho, puṭṭho pucchita posite.

1077.

Jāto bhūte caye jātaṃ, Paṭibhāgo samā’risu;

Sūro vīre ravisūre, duṭṭho kuddhe ca dūsite.

1078.

Diṭṭho’rimhi’kkhite diṭṭho[diṭṭhaṃ (ka.)], Mūḷhe pote ca bāliso;

Nindāyaṃ khepane khepo, niyamo nicchaye vate.

1079.

Salākāyaṃ kuso dabbhe, Bālyādo tu khaye vayo;

Lepa gabbesva’valepo, aṇḍajo mīnapakkhisu.

1080.

Bilāle nakule babbu, mantho manthanasattusu;

Vālo kese’ssādilome, Saṅghāto ghātarāsisu.

 

1081.

Gopagāme rave ghoso, sūto sārathivandisu;

Mālyaṃ tu pupphe taddāme, vāho tu sakaṭe haye.

1082.

Khaye’ccane cā’pacayo, kālo samaya maccusu;

Bhe tārakā nettamajjhe, sīmā’ vadhi, ṭṭhitīsu ca.

1083.

Ābhogo puṇṇatā’vajje- Svā’ḷi’tthī sakhi setusu;

Satte thūle tīsu daḷho, latā sākhāya valliyaṃ.

1084.

Mutti’tthī mocane mokkhe, Kāyo tu deha rāsisu;

Nīce puthujjano mūḷhe, bhattā sāmini dhārake.

1085.

Sikhā, piñchesu sikhaṇḍo, satte tva’ttani puggalo;

Sambādho saṃkaṭe guyhe, Nāse khepe parābhavo.

 

1086.

Vacco rūpe karīse tha, juti’tthī kantiraṃsisu;

 

1087.

Labbhaṃ yutte ca laddhabbe, khaṇḍe paṇṇe dalaṃ mataṃ;

Sallaṃ kaṇḍe salākāyaṃ, sucitte dhāvanaṃ gate;

Bhantatthe vibbhamo hāve, moho’vijjāya mucchane.

1088.

Sedo ghammajale pāke, Goḷe ucchumaye guḷo;

Mitte sahāye ca sakhā, vibhū niccappabhūsu so.

1089.

Khagge kurūre nettiṃso, parasmiṃ atra tīsva’mu;

Kalaṅko’ṅkā’pavādesu, Dese janapado jane.

 

1090.

Pajje gāthā vacībhede, vaṃso tva’nvayaveṇusu;

Yānaṃ rathādo gamane, sarūpasmiṃ adho talaṃ.

1091.

Majjho vilagge vemajjhe, pupphaṃ tu kusumo’tusu;

Sīlaṃ sabhāve subbate, puṅgavo usabhe vare.

1092.

Kose khagādibīje’ṇḍaṃ, kuharaṃ gabbhare bile;

Nettiṃse gaṇḍake khaggo, kadambo tu dume caye.

1093.

Bhe’dhenuyaṃ rohiṇī’tthī, varaṅgaṃ yoniyaṃ sire;

Akkose sapathe sāpo, paṅkaṃ pāpe ca kaddame.

1094.

Bhogavatyu’rage bhogī, ssaro tu sivasāmisu;

Bale pabhāve vīriyaṃ, tejo tesu ca dittiyaṃ.

1095.

Dhārā santati khaggaṅge, vānaṃ taṇhāya sibbane;

Khattā sūte paṭihāre, vitti pīḷāsu vedanā.

1096.

Thiyaṃ mati’cchāpaññāsu, pāpe yuddhe rave raṇo;

Lavotu bindu’cchedesu, palāle’ [palāse (ṭī.), palāpe-ṭī (453-1124) gāthā passitabbā] tisaye bhusaṃ.

1097.

Bādhā dukkhe nisedhe ca, mūlapadepi mātikā;

Sneho tele’dhikappeme, Gharā’pekkhāsu ālayo.

 

1098.

Ketusmiṃ ketanaṃ gehe, ṭhāne bhūmi’tthiyaṃ bhuvi;

Lekhye lekho rāji lekhā, pūjite bhagavā jine.

1099.

Gadā satthe gado roge, nisajjā pīṭhesvā’sanaṃ;

Tathāgato jine satte,

Caye dehe samussayo.

1100.

Bilaṃ koṭṭhāsa chiddesu, vajjaṃ dose ca bheriyaṃ;

Kāle dīghañjase’ddhānaṃ, āliyaṃ setu kāraṇe.

1101.

Okāso kāraṇe dese, Sabhā gehe ca saṃsade;

Yūpo thambhe ca pāsāde, ayanaṃ gamane pathe.

1102.

Akko rukkhantare sūre, Asso koṇe hayepi ca;

Aṃso khandhe ca koṭṭhāse, Jālaṃ sūsva’cci no pume.

 

1103.

Nāsā’sattesva’ bhāvo tha, Anna modana bhuttisu;

Jīvaṃ pāne jane jīvo, Ghāso tva’nne ca bhakkhaṇe.

 

1104.

Chadane’cchādanaṃ vatthe, nikāyo geharāsisu;

Annādo āmisaṃ maṃse; Dikkhā tu yajane’ccane.

1105.

Kriyāyaṃ kārikā pajje, Ketu tu cihane dhaje;

Kusumaṃ thīraje pupphe, vānare tu budhe kavi.

1106.

Adhare kharabhe oṭṭho, luddo tu luddakepi ca;

Kalusaṃ tvā’vile pāpe, pāpe kali parājaye.

1107.

Kantāro vana, duggesu, caro cāramhi cañcale;

Janāvāse gaṇe gāmo, cammaṃ tu phalake tace.

1108.

Āmodo hāsa gandhesu, Cāru tu kanakepi ca;

Sattāyaṃ bhavanaṃ gehe, lese tu khalite chalaṃ.

1109.

Veraṃ pāpe ca paṭighe, taco cammani vakkale;

Ucce’dhirohe āroho, nettaṃ vatthantara’kkhisu.

1110.

Paṭihāre mukhe dvāraṃ, pete ñāte mato tisu;

Māso paraṇṇa kālesu, naggo tva’celakepi ca.

1111.

Dose ghāte ca paṭigho, migādo chagale pasu;

Arūpe cā’vhaye nāmaṃ, daro daratha bhītisu.

1112.

Yācane bhojane bhikkhā, Bhāre tva’tisaye bharo;

Dabbi’ndajāyāsu sujā, meghe tva’bbhaṃ vihāyase.

1113.

Modako khajjabhedepi, maṇike ratane maṇi;

Selā’rāmesu malayo, Sabhāva’ṅkesu lakkhaṇaṃ.

 

1114.

Havi sappimhi hotabbe, siro seṭṭhe ca muddhani;

Vicārepi viveko tha, sikharī pabbate dume.

1115.

Vego jave pavāhe ca, saṅku tu khilahetisu;

Niggahīte kaṇe bindu, varāho sūkare gaje.

1116.

Nettante cittake’pāṅgaṃ, siddhattho sāsape jine;

Hāro muttāguṇe gāhe, Khārako makuḷe rase.

 

1117.

Accayo’ tikkame dose, Selarukkhesva’go nago;

Svappe’vadhāraṇe mattaṃ, apacitya’ccane khaye.

1118.

Chiddo’taraṇesvo’tāro, Brahme ca janake pitā;

Pitāmaho’yyake brahme, Poto nāvāya bālake.

 

1119.

Rukkhe vaṇṇe sune soṇo, Sagge tu gagane divo;

Vatthe gandhe ghare vāso, cullo khudde ca uddhane.

1120.

Kaṇṇo koṇe ca savaṇe, Mālā pupphe ca pantiyaṃ;

Bhāgo bhāgye’kadesesu, Kuṭṭhaṃ roge’ japālake.

 

1121.

Seyyā senāsane sene, cundabhaṇḍamhi ca’bbhamo;

Vatthādilomaṃ’su kare, nipāto patane’byaye.

1122.

Sākhāyaṃ viṭapo thambhe, sattu khajjantare dise;

Sāmiko pati’yiresu, paṭṭhānaṃ gati hetusu.

1123.

Rāge raṅgo naccaṭṭhāne, pānaṃ peyye ca pītiyaṃ;

Iṇu’kkhepesu uddhāro, ummāre eḷako aje.

1124.

Pahāro pothane yāme, Sarado hāyano’tusu;

Kuṇḍikāyā’ḷhake tumbo,

Palālo[palāpo (ka.) 453-gāthā passitabbā] tu bhusamhi ca.

1125.

Matā’vāṭe caye kāsu, panisā kāraṇe raho;

Kāso poṭagale roge, Doso kodhe guṇe’tare.

 

1126.

Yutya’ṭṭāla’ṭṭitesva’ṭṭo, kīḷāyaṃ kānane davo;

Uppattiyaṃ co’ppatanaṃ, uyyānaṃ gamane vane.

1127.

Vokāro lāmake khandhe, mūlo’padāsu pābhataṃ;

Dasā’ vatthā paṭantesu, kāraṇaṃ ghāta, hetusu.

1128.

Hatthidāne mado gabbe, ghaṭā ghaṭana rāsisu;

Upahāro’bhihārepi, cayo bandhana rāsisu.

1129.

Gandho thoke ghāyanīye, Cāgo tu dānahānisu;

Pāne pamode pīti’tthī, iṇe givā galepi ca.

1130.

Patiṭṭhā nissaye ṭhāne, balakkārepi sāhasaṃ;

Bhaṅgo bhede paṭe bhaṅgaṃ, chattaṃ tu chavakepi ca.

1131.

Ñāṇe bhuvi ca bhūri’ttī, anaṅge madano dume;

Pamātaripi mātā tha, veṭhu’ṇīsesu veṭhanaṃ.

1132.

Māriso taṇḍuleyye’yye, Mokkho nibbāna muttisu;

Indo’dhipati sakkesvā, rammaṇaṃ hetu gocare.

1133.

Aṅke saṇṭhāna mākāre,

Khette [vappe (pākāramūle nettajale usume ca vappo-ṭī)] vappo taṭepi ca;

Sammutya’nuññā vohāre, sva’tha lājāsu cā’kkhataṃ.

1134.

Satraṃ yāge sadādāne, Somo tu osadhi’ndusu;

Saṅghāto yugagehaṅge, khāro ūse ca bhasmani.

1135.

Ātāpo vīriye tāpe, Bhāge sīmāya odhi cāti.

Iti pādānekatthavaggo.

Anekatthavaggo niṭṭhito.

 

3.4. Abyayavagga

3.4.1. Ekatthanipātapada

1136.

Abyayaṃ vuccate dāni, cirassaṃ tu ciraṃ tathā;

Cirena cirarattāya, saha saddhiṃ samaṃ amā.

1137.

Punappunaṃ abhiṇhañcā, sakiṃ cā’bhikkhaṇaṃ muhuṃ;

Vajjane tu vinā nānā, antarena rite puthu.

1138.

Balavaṃ suṭṭhu cā’tīvā, tisaye kimuta sva’ti;

Aho tu kiṃ kimū’ dāhu, vikappe kimuto’da ca.

1139.

Avhāne bho are ambho, Hambho re je’ṅga āvuso;

He hare tha kathaṃ kiṃsu, nanu kacci nu kiṃ samā.

1140.

Adhune’tarahī’dāni, sampati aññadatthu tu;

Tagghe’ kaṃse sasakkañcā, ddhā kāmaṃ jātu ve have.

1141.

Yāvatā tāvatā yāva, tāva kittāvatā tathā;

Ettāvatā ca kīve’ti, paricchedatthavācakā.

1142.

Yathā tathā yatheve’vaṃ, yathānāma yathāhi ca;

Seyyathāpye’vamevaṃ, vā, tatheva ca yathāpi ca.

1143.

Evampi ca seyyathāpi, nāma yatharivā’pi ca;

Paṭibhāgatthe yathāca, viya tatharivā’pi ca.

1144.

Saṃ sāmañca sayaṃ cātha, āma sāhu lahū’pi ca;

Opāyikaṃ patirūpaṃ, sādhve’vaṃ sampaṭicchane.

1145.

Yaṃ taṃ yato tato yena, Tene’ti kāraṇe siyuṃ;

Asākalye tu cana ci, nipphale tu mudhā bhave.

1146.

Kadāci jātu tulyā’tha, sabbato ca samantato;

Parito ca samantāpi, atha micchā musā bhave.

1147.

Nisedhe na anomā’laṃ, nahi cetu sace yadi;

Anukulye tu saddhañca,

Nattaṃ [rattaṃ (ṭī.)] doso divā tva’he.

1148.

Īsaṃ kiñci manaṃ appe, sahasā tu atakkite;

Pure ggato tu purato, peccā’mutrabhavantare.

1149.

Aho hī vimhaye tuṇhī, Tu mone thā’vi pātu ca;

Taṅkhaṇe sajju sapadi, balakkāre pasayha ca.

1150.

Sudaṃ kho [vo (ka.)] assu yagghe ve,hā’dayo padapūraṇe;

Antarena’ntarā anto, vassaṃ nūna ca nicchaye.

1151.

Ānande sañca diṭṭhā tha, virodhakathane nanu;

Kāmappavedane kacci, usūyopagame’tthu ca.

1152.

Evā’vadhāraṇe ñeyyaṃ, yathāttaṃ tu yathātathaṃ;

Nīcaṃ appe, mahatyu’ccaṃ, atha pāto page samā.

1153.

Nicce sadā sanaṃ[sanā (ka.)]pāyo, Bāhulye bāhiraṃ bahi;

Bahiddhā bāhirā bāhye, sīghetu saṇikaṃ bhave.

1154.

Atthaṃ adassane duṭṭhu, nindāyaṃ, vandane namo;

Sammā suṭṭhu pasaṃsāyaṃ, atho sattāya matthi ca.

1155.

Sāyaṃ sāye’jja atrā’he, Suve tu sve anāgate;

Tato pare parasuve, hiyyotu divase gate.

1156.

Yattha yatra yahiṃcātha, tattha tatra tahiṃtahaṃ;

Atho uddhañca upari, heṭṭhā tu ca adho samā.

1157.

Codane iṅgha handā’tha, ārādūrā ca ārakā;

Parammukhā tu ca raho, sammukhā tvā’vi pātu ca.

1158.

Saṃsayatthamhi appeva, appevanāma nū’ti ca;

Nidassane iti’tthañca, evaṃ, kicche kathañci ca.

1159.

Hā khede sacchi paccakkhe, Dhuvaṃ thire’vadhāraṇe;

Tiro tu tiriyaṃ cātha, kucchāyaṃ duṭṭhu ku’ccate.

1160.

Suvatthi āsiṭṭhatthamhi, nindāyaṃ tu dhī[dhi (ka.)] kathyate;

Kuhiñcanaṃ kuhiṃ kutra, kuttha kattha kahaṃ kva tha.

1161.

Ihe’dhā’tra tu etthā’ttha, Atha sabbatra sabbadhi;

Kadā kudācanaṃ cātha, tadāni ca tadā samā.

 

3.4.2. Upasaggapada

1162.

Ādikamme bhusatthe ca, sambhavo’tiṇṇa tittisu;

Niyogi’ssariya’ppīti, dāna pūjā’gga, santisu.

1163.

Dassane tappare saṅge, pasaṃsā, gati, suddhisu;

Hiṃsā, pakāranto’bhāva, viyogā’vayavesu ca;

Po’pasaggo disāyoge, patthanā, dhitiādisu.

1164.

Parāsaddo parihāni, parājaya gatīsu ca;

Bhusatthe paṭilomatthe, vikkamā’masanādisu.

1165.

Nissesā’bhāva sanyāsa, bhusattha mokkha rāsisu;

Gehā’deso’pamāhīna, pasādaniggatā’ccaye.

1166.

Dassano’sānanikkhantā, dhobhāgesva’vadhāraṇe;

Sāmīpye bandhane cheka, ntobhāgo’paratīsu ca.

1167.

Pātubhāve viyoge ca, nisedhādo ni dissati;

Atho nīharaṇe cevā, varaṇādo ca nī siyā.

1168.

Uddhakamma viyoga tta, lābha titti samiddhisu;

Pātubhāva’ccayābhāva, pabalatte pakāsane;

Dakkha’ggatāsu kathane, sattimokkhādike u ca.

1169.

Du kucchite’sadatthesu, virūpatte pya’sobhane;

Siyā’bhāvā’samiddhīsu, kicche cā’nandanādike.

1170.

Saṃ samodhāna saṅkhepa, samantatta samiddhisu;

Sammā bhusa saha ppatthā, bhimukhatthesu saṅgate;

Vidhāne pabhave pūjā, punappunakriyādisu.

1171.

Vividhā’tisayā’bhāva, bhusatti’ssariyā’ccaye;

Viyoge kalahe pātu, bhāve bhāse ca kucchane.

1172.

Dūrā’nabhimukhattesu, mohā’navaṭṭhitīsu ca;

Padhāna dakkhatā kheda, sahatthādo vi dissati.

1173.

Viyoge jānane cā’dho,bhāga nicchaya [bhāga’nicchaya (bhāga+anicchaya-ṭī)] suddhisu;

Īsadatthe paribhave, desa byāpana hānisu;

Vacokriyāya theyye ca, ñāṇappattādike ava.

1174.

Pacchā bhusatta sādisyā, nupacchinnā’nuvattisu;

Hīne ca tatiyatthā’dho, bhāgesva’nugate hite;

Dese lakkhaṇa vicche’ttha, mbhūta bhāgādike anu.

1175.

Samantatthe paricchede, pūjā’liṅgana vajjane;

Dosakkhāne nivāsanā, vaññā’dhāresu bhojane;

Soka byāpana tatvesu, lakkhaṇādo siyā pari.

1176.

Ābhimukhya visiṭṭhu’ddha, kammasāruppavuddhisu;

Pūjā’dhika kulā’sacca, lakkhaṇādimhi cāpya’bhi.

1177.

Adhiki’ssara, pāṭhā’dhi, ṭṭhāna, pāpuṇanesva’dhi;

Nicchaye coparittā’dhi, bhavane ca visesane.

1178.

Paṭidānanisedhesu, vāmā’dānanivattisu;

Sādise paṭinidhimhi, ābhimukhyagatīsu ca.

1179.

Patibodhe patigate, tathā punakriyāya ca;

Sambhāvane paṭiccatthe, patīti lakkhaṇādike;

Su sobhane sukhe sammā, bhusa suṭṭhu samiddhisu.

1180.

Ābhimukhya, samīpā’di, kammā’liṅgana pattisu;

Mariyādu’ddhakammi’cchā, bandhanā’bhividhīsu ā.

 

1181.

Nivāsā’vhāna gahaṇa, kicche’sattha nivattisu;

Appasādā’si saraṇa, patiṭṭhā’vimhayādisu.

1182.

Antobhāva bhusattā’ti, saya pūjāsva’tikkame;

Bhūtabhāve pasaṃsāyaṃ, daḷhatthādo siyā ati.

1183.

Sambhāvane ca garahā, pekkhāsu ca samuccaye;

Pañhe saṃvaraṇe ceva, āsīsatthe apī’ritaṃ.

1184.

Niddese vajjane pūjā, pagate vāraṇepi ca;

Padussane ca garahā, corikā’do siyā apa.

1185.

Samīpapūjā sādissa, dosakkhāno’papattisu;

Bhusatto’pagamā’dhikya, pubbakammanivattisu;

Gayhākāro’parittesu, upe’tya [upetya=upa+iti]’nasanā’dike.

 

3.4.3. Anekatthanipātapada

1186.

Evaṃ nidassanā’kāro, pamāsu sampahaṃsane;

Upadese ca vacana, paṭiggāhe’vadhāraṇe;

Garahāye’damatthe ca, parimāne ca pucchane.

1187.

Samuccaye samāhāre, nvācaye ce’tarītare;

Padapūraṇamatte ca, casaddo avadhāraṇe.

1188.

Iti hetupakāresu, ādimhi cā’vadhāraṇe;

Nidassane padatthassa, vipallāse samāpane.

1189.

Samuccaye co’pamāyaṃ, saṃsaye padapūraṇe;

Vavatthitavibhāsāyaṃ, vā’vassagge vikappane.

1190.

Bhūsane vāraṇe cā’laṃ, vuccate pariyattiyaṃ;

Atho’thā’nantarā’rambha, pañhesu padapūraṇe.

1191.

Pasaṃsāgarahāsaññā, sīkārādo [svīkāra (ṭī.)] pi nāma tha;

Nicchaye cā’numānasmiṃ, siyā nūna vitakkane.

1192.

Pucchā’vadhāraṇā’nuññā, sāntvanā’lapane [santanālapane (ka.)]nanu;

Vate’kaṃsa, dayā, hāsa, khedā’lapana, vimhaye.

1193.

Vākyārambha, visādesu, handa hāse’nukampane;

Yāva tu tāva sākalya, mānā’vadhya’vadhāraṇe.

1194.

Pācī, pura, ṅgatotthesu, puratthā paṭhame pyatha;

Pabandhe ca cirātīte, nikaṭāgāmike purā.

1195.

Nisedhavākyālaṅkārā, vadhāraṇapasiddhisu;

Khalvā’sanne tu abhito- Bhimukho’bhayatodike.

 

1196.

Kāmaṃ yadyapisaddatthe, ekaṃsatthe ca dissati;

Atho pana visesasmiṃ, tatheva padapūraṇe.

1197.

Hi kāraṇe visesā’va, dhāraṇe padapūraṇe;

Tu hetuvajje tatthā’tha, ku pāpe’sattha’kucchane.

1198.

Nu saṃsaye ca pañhe tha, nānā’ nekattha vajjane;

Kiṃ tu pucchājigucchāsu, kaṃ tu vārimhi muddhani.

1199.

Amā sahasamīpe tha, bhede appaṭhame puna;

Kirā’nussavā’rucisu, udā’pyatthe vikappane.

1200.

Patīcī carime pacchā, sāmi tvaddhe jigucchane;

Pakāse sambhave pātu, Aññoññe tu raho mitho.

 

1201.

Hā khedasokadukkhesu, khede tva’haha vimhaye;

Bhiṃsāpane [hiṃsāpane (ṭī.)]dhī[dhi (ka.)] nindāyaṃ, pidhāne tiriyaṃ tiro.

 

3.4.4. Vibhatyantapaccaya

1202.

Tuna tvāna tave tvā tuṃ, dhā so thā kkhattu, meva ca;

To tha tra hiñcanaṃ hiṃhaṃ, dhi ha hi dha dhunā rahi.

1203.

Dāni vodācanaṃ dājja, thaṃ tattaṃ jjha jju ādayo;

Samāso cā’byayībhāvo, Yādeso cā’byayaṃ bhaveti.

 

Iti abyayavaggo.

Sāmaññakaṇḍo tatiyo.

Abhidhānappadīpikā samattā.

Nigamana

1.

Saggakaṇḍo ca bhūkaṇḍo, tathā sāmaññakaṇḍiti;

Kaṇḍattayānvitā esā, abhidhānappadīpikā.

2.

Tidive mahiyaṃ bhujagāvasathe,

Sakalatthasamavhayadīpani’yaṃ;

Iha yo kusalo matimā sa naro,

Paṭu hoti mahāmunino vacane.

3.

Parakkamabhujo nāma, bhūpālo guṇabhūsano;

Laṅkāya māsi tejassī, jayī kesarivikkamo.

4.

Vibhinnaṃ ciraṃ bhikkhusaṅghaṃ nikāya-

Ttayasmiñca kāresi sammā samagge;

Sadehaṃ’va niccādaro dīghakālaṃ,

Mahagghehi rakkhesi yo paccayehi.

5.

Yena laṅkā vihārehi, gāmā’rāmapurīhi ca;

Kittiyā viya sambādhī, katā khettehi vāpihi.

6.

Yassā’sādhāraṇaṃ patvā, nuggahaṃ sabbakāmadaṃ;

Ahampi ganthakārattaṃ, patto vibudhagocaraṃ.

7.

Kārite tena pāsāda, gopurādivibhūsite;

Saggakhaṇḍe’va tattoyā, sayasmiṃ patibimbite.

8.

Mahājetavanā’khyamhi, vihāre sādhusammate;

Sarogāmasamūhamhi, vasatā santavuttinā.

9.

Saddhammaṭṭhitikāmena, moggallānena dhīmatā;

Therena racitā esā, abhidhānappadīpikāti.